Büyük Köpek (Canis Majör) Takımyıldızı:

Büyük Köpek (Canis Majör), Ptolemy tarafından listelenen 48 takımyıldızdan biridir. Güney yarım kürenin 2.çeyreğinde yer alır. +60 derece ve -90 derece enlemlerde gözlemlenebilir. Gökyüzünde 380 derece karelik bir alanı kaplar ve büyüklükte 43.sıradadır. Büyük Köpek takımyıldızı gökyüzünde Tavşan (Lepus) takımyıldızını kovalarken tasvir edilir (1)

IAU tarafından onaylanan üç harfli kısaltılmış adı “CMa” dır. Gezegenleri olan 4 büyük yıldıza sahiptir. En parlak yıldızı “Sirius” dur. Sirius aynı zamanda gökyüzündeki en parlak yıldızdır.IAU tarafından resmi olarak kabul edilmiş 10 yıldız içerir. Adları; Adhara, Aludra, Amadioha,Atakoraka, Furud,Mirzam, Muliphein, Sirius, Unurgunite ve Wezen’dir.

Ana Yıldızları:

Alpha Canis Majoris: geleneksel adı “Sirius” dur. Yunanca adı “yakıcı, kavurucu, aşırı parlak” anlamı taşır. Hem takımyıldızının hem de gökyüzünün en parlak yıldızıdır (2) Daha parlak bir bileşeni olan Sirius A anakol bir yıldızdır. Sirius A Mavi-beyaz renkli büyük bir yıldızdır. Diğer bileşeni Sirius B ise küçük, sıcak ve mavi- beyaz bir cüce yıldızdır. İki yıldız her 50 yılda bir birbirinin etrafında dönerler. Sirius B yeryüzünden çıplak gözle görülmez. Sirius A yüksek parlaklığı nedeniyle yeryüzünün ışık kirliliği olan bölgelerinde bile kolaylıkla görülebilir.

Sirius yıldızı yaz döneminde gün doğumundan hemen önce yükseldiğinden, Yunan ve Romalılar bu aşırı sıcaklardan Sirius yıldızını sorumlu tutarak bu boğucu döneme “köpek günleri” adını vermiştir. Ayrıca Mısır’da Sirius yıldızının helyak yükselişi Nil nehrinin taşmasına yol açtığından Mısır takviminin oluşturulmasında önemli bir rol üstlenmiştir (3) Sirius Takımyıldızı bazı kültürlerde sadece Köpek ile değil Kurt ile de ilişkilendirilir. Sirius yıldızının kurt sembolü ile bağlantısı bilhassa bir kurttan türediklerine inanan kadim Türk uygarlığında büyük bir önem arz eder.  (4)

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: -1.46

Mutlak büyüklük [absolute magnitude (mv)]: 1.43

Dünyaya uzaklığı:8,60 ışık yılı

Epsilon Canis Majoris: geleneksel adı “Adhara” dır. Arapça adı “bakireler” anlamına gelir. Takımyıldızın en parlak 2.yıldızıdır. Gökyüzünde ise en parlak 24.yıldızdır. İkili yıldız sistemine ait parlak dev bir yıldızdır. Yüksek parlaklığı nedeniyle yeryüzünün ışık kirliliği olan bölgelerinden bile kolayca görülebilir.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 1.50

Mutlak büyüklük [absolute magnitude (mv)]:-4.10 

Dünyaya uzaklığı:430.65 ışık yılı

Delta Canis Majoris: geleneksel adı “Wezen” dir. Arapça adı “ağırlık” anlamına gelir. Adının anlamı kesin bilinmemekle beraber yıldızın ufuktan ağır ağır doğmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Sarı-beyaz renkli süper dev bir yıldızdır. Takımyıldızın en parlak 3.yıldızıdır. Gökyüzünün ise en parlak 35.yıldızıdır. Yüksek parlaklığı nedeniyle yeryüzünde ışık kirliliği olan bölgelerde bile çıplak gözle kolaylıkla görülebilir.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 1.84

Mutlak büyüklük [absolute magnitude (mv)]: -6.86

Dünyaya uzaklığı:1791.21 ışık yılı

Beta Canis Majoris: geleneksel adı “Mirzam” dır. Murzim olarak da geçer. Arapça adı “Haberci” anlamına gelir. Mavi-beyaz renkli Beta Cephei değişken dev bir yıldızdır. Mirzam, Sirius’tan önce doğarak onun gelişini müjdelediği için bu ad verilmiştir. Gökyüzündeki en parlak 47.yıldızdır. Yüksek parlaklığı nedeniyle yeryüzünün ışık kirliliği olan bölgelerinde bile çıplak gözle kolaylıkla seçilebilir.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 1.98

Mutlak büyüklük [absolute magnitude (mv)]: -3.95

Dünyaya uzaklığı:499.23 ışık yılı

Eta Canis Majoris: geleneksel adı “Aludra” dır. İkili yıldız sistemine ait, mavi renkli, değişken, süper dev bir yıldızdır. Arapça adı “bakire” anlamına gelir. Gökyüzünde en parlak 88.yıldızdır. Yeryüzünde ışık kirliliği olan bölgelerde bile çıplak gözle kolaylıkla görülebilir.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 2.45

Mutlak büyüklük [absolute magnitude (mv)]: -7.51

Dünyaya uzaklığı:3196.08 ışık yılı

Zeta Canis Majoris: geleneksel adı “Furud” dur. Arapça adı “yalnızlar” anlamı taşır. Değişken ve çift ana kol bir yıldızdır. B bileşeni daha parlak mavi-beyaz renkli ana dizi bir cüce yıldızdır. Görünmeyen eşi ile birlikte ikili her 675 günde bir ortak merkez etrafında döner. Orta derece parlaklığı nedeniyle yeryüzünde ışık kirliliği olan bölgelerde zor seçilebilir.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 3.02

Mutlak büyüklük [absolute magnitude (mv)]:-2.05

Dünyaya uzaklığı: 336.08 ışık yılı

Gamma Canis Majoris: geleneksel adı “Muliphein” dır. Arapça adı “anlaşamayan ikili” gibi bir anlam taşır. Mavi-beyaz renkli parlak dev bir yıldızdır. Orta derece parlaklığı nedeniyle yeryüzünün ışık kirliliği olan bölgelerinde zor seçilebilir.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 4.12

Mutlak büyüklük [absolute magnitude (mv)]: -1.33

Dünyaya uzaklığı:401.97 ışık yılı

Sigma Canis Majoris: diğer adı “Unurgunite” dır. Çift yıldız sistemine ait değişken ve süper dev bir yıldızdır. Yeryüzünden ışık kirliliği olmayan bölgelerde çıplak gözle görülebilir. Göksel ekvatorun güneyinde yer aldığından güney yarım küreden daha iyi görülür.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 3.47

Mutlak büyüklük [absolute magnitude (mv)]: -4.39

Dünyaya uzaklığı:1216.42 ışık yılı

HD 43197: diğer adı “Amadioha” dır. Sarı renkli alt dev bir yıldız olup çevresinde dönen “Equiano” adı verilen bir öte gezegene sahiptir. Takımyıldızın ana hatlarının bir parçası değildir ancak sınırları dahilindedir. Yeryüzünden çıplak gözle görülemez. IAU’nın düzenlediği bir yıldız ve etrafında dönen gezegene ad verme yarışmasında bu yıldız “Nijerya” ya tahsis edildi.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 8.98

Mutlak büyüklük [absolute magnitude (mv)]: 5.23

Dünyaya uzaklığı:183.65 ışık yılı

Wasp 64: diğer adı “Atakoraka” dır. Takımyıldızın ana hatlarının bir parçası olmayıp sadece sınırları dahilindedir. Çevresinde dönen bir öte gezegene sahiptir. IAU’nın düzenlediği bir yıldız ve etrafında dönen gezegene ad verme yarışmasında bu yıldız “Togo” ya tahsis edildi.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 12.29

Mutlak büyüklük [absolute magnitude (mv)]: ?

Dünyaya uzaklığı:1219.53 ışık yılı

Ayrıca Büyük Köpek Takımyıldızında Tau Canis Majoris, Nu Canis Majöris, Nu1,2,3 Canis Majöris, Omicron Canis Majöris, Omicron 2 Canis Majoris, VY Canis Majoris, EZ Canis Majoris yıldızları da yer alır.

Derin Gökyüzü Cisimleri (Deep Sky Objects):

1)Messier 41 (M41, NGC 2287): açık yıldız kümesidir.

2)Büyük Cüce Gök adası (Canis Major Dwarf Galaxy): elips şeklinde düzensiz bir gök ada olup Güneş sistemine en yakın komşu gök ada olduğuna inanılır. Aralarında önemli kırmızı devler bulunan yaklaşık 1 milyar yıldız içerir.

3) Thor’un Miğferi (NGC 2359 Thor’s Helmet): bir salma bulutsusudur.

4) NGC 2207 and IC 2163: çarpışan sarmal gökadalardır.

Meteor Yağmurları: takımyıldızla ilişkili meteor yağmuru yoktur.

Küçük Köpek (Canis Minör) Takımyıldızı

Küçük Köpek (Canis Minor) Takımyıldızı gökyüzündeki 88 takımyıldız içinde büyüklük bakımından 71.sırada gelir ve 183 derece karelik bir alanı kaplar. Kuzey yarım kürenin 2.çeyreğinde yer alır. +90 derece ile -75 derece enlemler arasında görülebilir. Bir Kış Takımyıldızı olduğundan onu Kuzey yarım kürede aralık ayından mart ayına görülür. Güney yarım kürede ise haziran ayından eylül ayına kadar görülür. Ptolemy tarafından ilk olarak listelenen 48 takımyıldız arasındadır. 15 ekvator takımyıldızlarından biridir. Araplar tarafından “Al Jummaiza” yani “Çınar Ağacı” olarak adlandırılmıştır. Küçük Köpek Takımyıldızı Avcıyı (Orion) takip eden köpeklerden biri olarak tasvir edilir (1)

Takımyıldızın en parlak yıldızı “Procyon” dur. Ayrıca takımyıldız Dünyamıza en yakın yıldızlardan biri olan “Luyten” yıldızına ev sahipliği yapar. Küçük Köpek takımyıldızında fazla parlak yıldız yoktur. IAU tarafından resmi olarak adlandırılmış 2 yıldız içerir. Adları; Procyon ve Gomeisa’dır. IAU tarafından onaylanan üç harfli kısaltılmış adı “CMi” dır

Ana Yıldızları:

Alpha Canis Minoris: geleneksel adı “Procyon” dur. Adının anlamı “önde, önce” dir. Sirius yıldızından önce ufukta yükseldiğinden “Köpeğin önünde” gibi bir anlam taşır. Küçük Köpek takımyıldızının karnını işaretler. Takımyıldızın en parlak yıldızı olup gökyüzündeki en parlak 7.yıldızdır. Dünyaya en yakın komşu yıldızlardan biridir. İkili yıldız sistemine ait beyaz renkli, değişken, ana dizi bir yıldızdır. A ve B bileşen sahiptir. B bileşeni soluk beyaz bir cücedir. Yüksek parlaklığı nedeniyle yeryüzünün ışık kirliliği olan bölgelerinden bile kolaylıkla görülür. Procyon, Büyük Köpek Takımyıldızındaki Sirius ve Orion Takımyıldızındaki Betelgeuse ile birlikte Kış üçgeni asterizminin bir parçasıdır. Ayrıca Capella (Arabacı), Aldebaran (Boğa), Castor ve Pollux (İkizler), Rigel (Avcı), Sirius (Büyük Köpek) ile birlikte Kış Altıgen asterizminin köşelerinden birini işaretler.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 0.38

Mutlak büyüklük [absolute magnitude (mv)]: 2.66

Dünyaya uzaklığı:11.40 ışık yılı,

Beta Canis Majoris: geleneksel adı “Gomeisa” dır. Arapça adı “mahmur gözlü kadın” anlamına gelir. Küçük Köpek figürünün boynunu işaretler. Takımyıldızın en parlak 2.yıldızıdır. Çoklu yıldız sistemine ait, değişken, mavi-beyaz renkli ana kol bir yıldızdır. Yüksek parlaklığı nedeniyle yeryüzünün ışık kirliliği olan bölgelerinden de görülebilir. Aslında Dünyadan bakıldığında daha soluk görünse de Procyon yıldızından ve Güneşimizden daha parlak bir yıldızdır.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 2.89

Mutlak büyüklük [absolute magnitude (mv)]: -0.69

Dünyaya uzaklığı: 170.15 ışık yılı

Luyten’s Star (GJ 273): Luyten kırmızı renkli, ana dizi cüce bir yıldızdır. Yıldız adını Hollandalı astronom Willem Jacob Luyten’den almıştır. Sönük bir yıldız olduğundan yeryüzünden çıplak gözle görülmez. Luyten yıldızı 4 gezegene sahiptir. Bu gezegenlerden birinin yaşama elverişli olduğu belirtilmektedir. Luteyn yıldızının yörüngesinde dönen Luteyn b öte gezegeni “Gliese 273b” olarak da bilinir. Bu gezegen Dünyamıza çok benzeyen birkaç gezegenden biridir. Diğer yaşam vaat eden gezegenler ise Proxima Centauri b, Barnard b yıldızı, Ross 128b ve Glese1061 d olarak kaydedilmiştir.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 9.87

Mutlak büyüklük [absolute magnitude (mv)]: 11.94

Dünyaya uzaklığı:12.34 ışık yılı,

Ayrıca takımyıldızda Gamma Canis Minoris, Delta Canis Minoris, Epsilon Canis Minoris, Zeta Canis Minoris, Eta Canis Minoris yıldızları da yer alır.

Derin Gökyüzü Nesneler (Deep Sky Objects):

1) NGC 2485: sarmal gökadadır.

Küçük Köpek takımyıldızında bir dizi derin gökyüzü nesnesi vardır ancak hepsi çok soluk olduğundan gözlemlenmesi zordur. İçlerinde en parlak olduğu için gözlenmesi mümkün olan NGC 2484 sarmal gökadadır. Takımyıldız hiçbir Messier nesnesi içermez.

Meteor Yağmuru: Beta Canis Minorids olarak adlandırılan bir meteor yağmuru vardır. 11 Canis Minoris adlı yıldızlardan birinin yakınında meydana gelen meteor yağmuru genellikle aralık ayında gözlemlenir.

Dipnot:

(1) Yunan mitolojisinde Canis Majör, Avcı’dan (Orion) sonra gelen Büyük Köpek olarak görülür. Büyük Köpek gökyüzündeki en parlak yıldız olan Sirius yıldızını çenesinde tutuyor gibi göründüğünden Manilius onu “Yanan yüzlü köpek” olarak tanımlar.

(2) Sirius yıldızı olağanüstü parlak olmasına rağmen hiçbir zaman Jüpiter ve Venüs’ü gölgede bırakamaz.

(3) Sirius yıldızının ufkun üzerinde yükselmesi Antik Roma’da yazın Köpek Günlerini (die canciculares) işaret eder. Aşırı kavurucu ve yakıcı etkisi bitkilerin kurumasına neden olur. Eski Yunanda Sirus’un net bir şekilde yükselişi o yıl talihli bir mevsimin habercisi olarak yorumlanırken zayıf ve sönük yükselişi veba hastalığı getiren olarak yorumlanmış. Romalılar Sirius’un helyak yükseliş gününde tanrılara kurbanlar sunmuş. Bu kurbanlar arasında köpekler de vardır. Mısırlıların yaşam kaynağı olan Nil, Sirius’un yeniden ortaya çıkması ile aynı zamanda taşıp doğaya yeniden hayat verdiğine tanık olan insanlar, Sirius A’yı takip ederek Nil’in ne zaman taşacağını hesaplamış ve takvim oluşturmuştur.

(4) Sirius Kadim Türk uygarlığında büyük önem atfedilen bir yıldız olduğundan başlı başına ele alınması gereken bir konudur. Bu nedenle ileride bu konuya yer vereceğiz.

(5) Küçük Köpek takımyıldızı Yunan mitinde Orion’un ardından gelen köpeklerden biri olarak tasvir edilir. Takımyıldızla ilgili karışık farklı efsaneler bulunmaktadır.

Kaynakça:

1) https://www.constellaiton guide-Canis Majör & Canis Minor Constellation

2)https://www.universeguide –  Canis Majör & Canis Minor Constellation

3) https://wikipedia.or –  Canis Majör & Canis Minor Constellation,

4)https://theskylive.com – Canis Majör & Canis Minor Constellation

5) https: // theplanets.or. – Canis Majör & Canis Minor Constellation

6) Mustafa Pulat- Yıldız Adları Sözlüğü