Güneş'in yörüngesinde dönen gök cisimleri genel olarak üç başlık altında toplanır;

a) Gezegenler,

b) Cüce Gezegenler,

c) Küçük Gök Cisimleri

Gezegenler;

Güneş'in çevresindeki bir yörüngede dolanan, küresel bir biçime sahip olabilecek kadar kütlesi bulunan ve yörüngesini uydular hariç diğer nesneleri uzaya savurarak temizleyebilen gök cisimlerine gezegen adı verilir. Bir gezegenin Güneşe en çok yaklaştığı konuma günberi, en uzak olduğu konuma da günöte adı verilir. Güneş sistemi içindeki gökcisimlerinin birbirine olan mesafeleri astronomi birimi (AB) ile ölçülür.

Uluslararası Astronomi birliği (IAU) 2006 yılının 14-25 ağustos günleri Prag'da yaptığı toplantıda gökcisimlerini yeniden tanımlandırdı. IAU'nın son tespitine göre 8 gezegen belirlendi. Bunlar Güneş'e yakınlık sırasına göre Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün'dür (1)

Cüce Gezegenler;

Kütle çekimleri dairesel bir şekil oluşturan fakat yörüngelerini yabancı cisimlerden temizleyemeyen gök cisimlerine cüce gezegen adı verilir. Diğer bir deyişle cüce gezegenler gelişimini tamamlayamadığı için yarım kalmış gezegenlerdir. Örneğin Ay, Dünya çevresinde değil de doğrudan Güneş çevresinde dönseydi uydu değil cüce gezegen olurdu. Başlıca cüce gezegenler Plüton, Eris, Ceres, Haumea ve Makemake'dir. Plüton, Ceres, Eris ve diğerleri ilk 2 şartı tamamlasa da son şartı tamamlayamadığından cüce gezegenler sınıfına alınmıştır. Cüce gezegen olmaya aday gösterilenler arasında Vesta, Pallas, Hygiea ve Charon bulunmaktadır. IAU Plüton'un en büyük uydusu Charon'un bir uydu mu olduğu yoksa Plüton ile birlikte bir ikili sistemi mi teşkil ettikleri hususunda henüz kesin bir karara varamamıştır. Birgün Charon'u da cüce gezegen ilan ederseler şaşmamalı!

Güneş Sistemi içinde Gezegen ve Cüce Gezegenler dışında kalanlar genellikle  Küçük Gök Cisimleri adı altında toplanır. Bu grupta yer alan başlıca gök cisimleri;

Doğal Uydular; doğal uydular "Ay" olarak da adlandırılır. Bunlar Güneşin çevresinde değil gezegenlerin ya da küçük gök cisimlerinin etrafında dolanan uydulardır.

Dünyamızın tek uydusu olan Ay...

Asteroitler; genellikle Mars ve Jüpiter arasındaki yörüngelerde dolanan çeşitli şekil ve büyüklükteki kaya ya da metal parçalarına asteroit adı verilir (2)

Uzayda dolanan bir asteroid...

Centaurlar; hem asteroid hem kuyrukluyıldız özelliği sergileyebilen kaotik yapıdaki gök cisimleridir (3)

Centaur Chiron...

Kuyrukluyıldızlar (Comet); Kuyrukluyıldızlar buz, toz ve kaya parçalarından oluşur.

Sanıldığı gibi yıldız olmayıp Neptün gezegeninin ötesinden gelen gök cisimleridir. Genellikle dış güneş sisteminde dolaşan kuyrukluyıldızının çekirdek yüzeyinin altında sıvı su rezervleri bulunabilir. Bu sıvı su uzayın düşük basıncı nedeniyle kuyruklu yıldızın yüzeyinden jetler halinde fışkırır.Bu nedenle Dünyadaki suyun büyük bir kısmının kuyrukluyıldızlar tarafından gezegenimize taşındığına dair bir görüş mevcuttur. Kuyrukluyıldızların tavus kuşu gibi upuzun kuyruklarına neden olan etkenlerden biri de güneş rüzgarlarıdır. Kuyrukluyıldızlar uçucu materyalleri tamamen buharlaşana dek, eliptik yörüngeler halinde Güneşin etrafında dolanmayı sürdürür. Örneğin Halley Kuyrukluyıldızını her 75 yılda bir gözlemleriz. Kuyruklu yıldızlar uzun dönemli ve kısa dönemli olmak üzere 2 türe ayrılır. Kısa dönemli kuyruklu yıldızlar Kuiper kuşağının, uzun dönemli kuyruklu yıldızlar Oort Bulutunun sakinleri olarak bilinir.

Göktaşları; bir toz zerresinden büyük bir asteroidden küçük olan ve yörüngesi bulanan gök cisimleridir. Göktaşları bazen Dünyanın atmosferine girer. Atmosfere giren göktaşlarına meteor denir. Atmosfere giren göktaşı yanar ve arkasında parlak bir iz oluşur.

Kimi göktaşları Dünya atmosferine girdiğinde tamamen tutuşup yanmaz ve yeryüzüne ulaşır. Yeryüzüne düşen bu göktaşlarına meteorit adı verilir.

Meteorlar; Dünya atmosferine yüksek hızda girdiği için yanan ve gökyüzünde iz bırakan gök cisimleridir.

Halk arasında yıldız kayması olarak da adlandırılır. Bir meteor veya asteroid atmosfere girip yanmaya başladığında ardında ışık saçan bir kuyruk oluşur. Meteorların Dünyayı tehdit etme gibi bir özellikleri bulunur. Gökyüzünde oluşturdukları ışık seli yapısındaki kayaç maddelerin atmosferde yanmasından ibarettir. Kimyasal içeriklerine göre meteorların rengi şemadaki gibidir;

Meteor renk şeması

Meteor kayması son derece sık gözlenen bir doğa olayı olup görsel bir şölen yaratır. Normalden sık yaşandığında meteor yağmuru adını alır. Bu bölgeler Güneş sistemi içinde sabit olduğundan meteor yağmurları her yıl yaklaşık olarak aynı tarihlerde yaşanır (4) Bu meteorlara sebep olan meteroitlerin büyük bir kısmı kuyrukluyıldızlardan kaynaklanır. Büyük meteorlara alev topu (fireball) adı verilir. Bunlar etrafa şok dalgaları halinde sesler yayar. Bu ses patlamalarına bolid adı verilir.

Uzayda kayan bir nesne kuyrukluyıldız, asteroid veya meteor olabilir.

Meteortaşları (meteorit); Atmosfere girdiğinde tutuşmayıp yeryüzüne düşen meteora meteor taşı denir. Genellikle kayaç veya metal meteorit ya da ikisinin karışımı kayaç-demir meteroitler ya da pallasitler olarak sınıflandırılır. Pallasitler atmosferi geçerken göze hoş görünen olivin kristallerine dönüşür.

 Dünya yüzeyine ulaşan ve oldukça büyük kraterlerin oluşmasına neden olan meteroitler...

Gezegenler arası tozlar (toz bulutu);

Güneş sistemindeki gezegenler arasındaki boşluğa veya diğer gök cisimlerinin arasına yayılan kozmik tozdur. Bu toz parçacıkları proto-gezegen oluşumunda önemli ip uçları saklamaktadır. Bu tozlar ilkbaharda günbatımından sonra veya sonbaharda gündoğumundan önce görülebilen burç ışıklarının kaynağı olarak görülür. Bu tozlar yeryüzündeki yaşamın temel yapı taşları olarak kabul görür. Galaksiler arası toz bulutlarının, kuyrukluyıldızlar ve meteorlar yoluyla dünyaya taşındığı tespit edilmiştir. Güneş sisteminin de gaz ve toz bulutundan oluştuğu söylenir.

11 Ağustosu 12 Ağustosa bağlayan bu gece yarısı gökyüzünde Perseids meteor yağmuru var. Özellikle bu gece Perseids Meteor yağmurunun zirve tarihi olduğundan şehir ışıklarının az olduğu bir noktadan rahatlıkla izlenebilir. Gökyüzünde Dolunay fazı da yerini Küçülenay fazına bıraktğından kuzey-doğu yönünde bu ışık şölenine tanıklık edip dilek tutabilirsiniz.

İyi seyirler...             

Dipnot;

(1) Keşfedildiği 1930 yılından 2006 yılına kadar tam 76 yıl boyunca Güneş Siteminin en uzağındaki son gezegen olarak kabul edilen Pluton, IAU, gezegen tanımlamasını değiştirmesi neticesinde cüce gezegen sınıfına girdi.

(2) Daha fazla bilgiye ihtiyaç duyanlar "Ana Asteroid Kuşağı" başlıklı yazımıza bakabilir.

(3) Daha fazla bilgiye ihtiyaç duyanlar "Kararsız Yörüngelere Sahip Centaurlar" başlıklı yazımıza bakabilir.

(4)Her yıl oluşan meteor yağmuru tarihleri "Burçlara Göre Doğa Takvimi" başlıklı yazımızda belirtilmiştir.

Kaynakça;

1)Wikipedia - Gezegen- Cüce Gezegen ve Küçük Gök Cisimleri

2) Evrim Ağacı- Asteroid, Meteroid, Meteor ve Kuyruklu yıldız arasındaki fark ne?

3) KBT Bilim Sitesi-Gökhan Atmaca- Gezegenler Arası Toz Nedir? Ve Yaşamın Bileşenlerini yayabilir mi?