Eylül Esintisinin 6.yılında takımyıldızlar konusuna kaldığımız yerden devam edeceğiz. Sırada Herkül (Hercules) Ailesi ve bu geniş aileye mensup toplam 19 takımyıldız var. Adları; Herkül (Hercules), Okçuk (Sagitta), Kartal (Aquila), Çalgı (Lyra), Kuğu (Cygnus), Tilkicik (Vulpecula), Suyılanı (Hydra), Altılık (Sextans),  Kupa (Crater), Karga (Corvus), Yılancı (Ophiucus), Yılan (Serpens), Kalkan (Scutum), Erboğa (Centaurus), Kurt (Lupus), Güney Tacı (Corona Australis), Sunak (Ara), Güney Üçgeni (Triangulum Australe),Güney Haçı (Crux)

Önce Herkül ailesine adını veren takımyıldız ile başlayalım.

Herkül (Hercules) Takımyıldızı:

Herkül Takımyıldızı kuzey gökyüzündeki en büyük 5.takımyıldız olmasına rağmen 1.derece büyüklükte yıldızları yoktur. Kuzey yarımkürenin 3.çeyreğinde yer alan takımyıldız gökyüzünde 1225 derece karelik bir alanı kaplar. Herkül Takımyıldızı göksel ekvator yakınında yer aldığından yılın belirli zamanlarında iki yarımküreden de kısmen görülür. Kuzey yarımkürede en iyi yaz aylarında, Güney yarımkürede mayıs ve ağustos ayları arasında +90 ve -50 derece enlemler arasında görülebilir.

Herkül Takımyıldızı en eski 48 takımyıldızdan biri olup ilk olarak 2.yüzyılda Yunan Astronom Ptolemy tarafından kataloglanmıştır. Herkül Takımyıldızının adı Yunan mitolojisinde Herakles, Roma mitolojisinde ise Herkül olarak geçer (1)

Takımyıldız içinde gezegenlere sahip 12 yıldız bulunur. Uluslararası Astronomi Birliği tarafından onaylanan 11 yıldızın adları; Cuiam, Franz, Hunor, İrena, Maasym, Kornephoros, Marsic, Ogma, Pipoltr, Rasgethi ve Sarin’dir.

Takımyıldızı oluşturan ana yıldızlar:

Alpha Herculis: diğer adı “Rasalgethi” dir. Arapça adı “Diz çökenin başı” anlamına gelir. Bu ad eski zamanlarda takımyıldızın yıldız haritalarında baş aşağı çizilmesinden kaynaklanmıştır. Parlak kırmızı renkli dev bir yıldızdır. Takımyıldızın ana hatlarının bir parçası değildir ancak sınırları dahilindedir. Çoklu yıldız sistemi olup yeryüzünden çıplak gözle görülebilir.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 2.78

Mutlak büyüklük [absolute magnitude (mv)]: -2.43

Dünyaya uzaklığı: 359.61 ışık yılı,

Betha Herculis: diğer adı “Kornephoros” dur. Yunanca adının anlamı “Sopa taşıyan” dır. Takımyıldızın en parlak yıldızı ve ana hatlarının bir parçasıdır. Sarı renkli yıldız çoklu yıldız sistemine aittir. Yeryüzünden çıplak gözle görülebilir.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 2.81

Mutlak büyüklük [absolute magnitude (mv)]: -0.49

Dünyaya uzaklığı:139.15 ışık yılı

Delta Herculis: diğer adı “Sarin” dir. Bu ad Becvari’nin 1951 tarihli Atlas Coeli adlı eserinde geçtiğinden daha sonra yaygınlaşmış olup anlamı ve kökeni bilinmemektedir. Takımyıldızın ana hatları dahilindedir. Çoklu yıldız sistemine ait olup rengi mavi-beyazdır. Yeryüzünden çıplak gözle görülebilir.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 3.12

Mutlak büyüklük [absolute magnitude (mv)]: +1.31

Dünyaya uzaklığı:75.14 ışık yılı

Zeta Herculis: aynı zamanda “Rutilicus” olarak da geçer. Keystone asterizmini oluşturan 4 yıldızdan en parlak olanıdır. Takımyıldızın ana hatlarına dahildir. Rengi sarıdan beyaza doğru kayan bir altdev yıldızdır. Çoklu yıldız sistemine ait olup yeryüzünden çıplak gözle görülebilir.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 2.81

Mutlak büyüklük [absolute magnitude (mv)]: 2.64

Dünyaya uzaklığı:35.19 ışık yılı

Eta Herculis: diğer adı “Sophian” dır. Arapça karşılığı “saflık”, Yunanca karşılığı ise “bilgelik” anlamındadır. Keystone asterizminin kuzeybatı köşesinde yer alır. Sarı renkli altdev bir yıldızdır. Çoklu yıldız sistemine ait olup yeryüzünden çıplak gözle görülebilir.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 3.48

Mutlak büyüklük [absolute magnitude (mv)]: +0.87

Dünyaya uzaklığı: 112.05 ışık yılı

Theta Herculis: diğer adı “Rukbalgethi Genubi” dir. Arapça adı rukbat=diz ve genubi=güney kelimelerinden türetilmiştir. Diz Çökmüş Adam figürünün “sol dizini” işaret eder. Işıltılı dev bir yıldızdır. Takımyıldızın ana hatlarına dahildir. Rengi turuncudan kırmızıya değişen düzensiz bir yıldızdır. Yeryüzünden çıplak gözle görülebilir.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 3.86

Mutlak büyüklük [absolute magnitude (mv)]: -2.96

Dünyaya uzaklığı: 753.26 ışık yılı

Kappa Herculis: diğer adı “Marsic” tir. Arapça adı “Al Mirfak” tan türetilen Marfik, Marfak veya Marsic olarak geçer. Bu geleneksel adlar içinde Marsic adı IAU tarafından onaylanmıştır. Takımyıldızın ana hatlarının bir parçası değildir ancak sınırları dahilindedir. Dev yıldızın rengi sarıdır. İkili yıldız sistemine ait olup yeryüzünden çıplak gözle görülebilir.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 6.25 – 7.45

Mutlak büyüklük [absolute magnitude (mv)]: -0.26

Dünyaya uzaklığı: 367.72 ışık yılı

Lambda Herculis: diğer adı “Maasym” dir. Herkül figürünün bileğini işaretler. Takımyıldızın ana hatlarının bir parçasıdır. Turuncu-kırmızı renkli değişken dev bir yıldızdır. Yeryüzünden çıplak gözle görülebilir. Işık kirliliği olan bölgelerde zor seçilir veya hiç görülmez.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 4.41

Mutlak büyüklük [absolute magnitude (mv)]: -0.86

Dünyaya uzaklığı:367.12 ışık yılı  

Mu Herculis: ayrıca “Marfak Al Jathih Al Aisr” olarak da geçer. Arapça adının anlamı “Diz çöken kişinin sol dirseği” dir. Takımyıldızın ana hatlarının bir parçasıdır. Çoklu yıldız sistemine ait sarı renkli altdev bir yıldızdır. Yeryüzünden çıplak gözle görülebilir.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 3.42

Mutlak büyüklük [absolute magnitude (mv)]: 3.80

Dünyaya uzaklığı:27.11 ışık yılı

Pi Herculis: Keystone asterizminin bir parçasıdır. Rengi kırmızıdan turuncuya çalan parlak dev bir yıldızdır. Takımyıldızın ana hatlarının bir parçasıdır. Yeryüzünden çıplak gözle görülebilir.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 3.16

Mutlak büyüklük [absolute magnitude (mv)]: -2.15

Dünyaya uzaklığı:376.63 ışık yılı

Tau Herculis: diğer adı “Rukbalgethi Shemali” dir. Arapça adı “Kuzey dizi” anlamındadır. Takımyıldızın ana hatlarının bir parçasıdır. Mavi renkli altdev bir yıldızdır. Yeryüzünden çıplak gözle görülebilir.  

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 3.91

Mutlak büyüklük [absolute magnitude (mv)]: -0.96

Dünyaya uzaklığı:307.41 ışık yılı

Omega Herculis: diğer adı “Cujam” dır. Bazen “Cajam” olarak da geçer. Latince “caiam” sopa anlamı taşır ve Herkül figüründe kahramanın sağ elinde tuttuğu sopayı temsil eder. Takımyıldızın ana hatlarının bir parçası değildir ancak sınırları dahilindedir. Mavi renkli değişken bir yıldızdır. Çoklu yıldız sistemine ait olup yeryüzünden çıplak gözle görülebilir (2)

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]:4.57

Mutlak büyüklük [absolute magnitude (mv)]: 0.15

Dünyaya uzaklığı:250.13 ışık yılı

Franz star: rengi sarıdan beyaza doğrudur ve yörüngesinde bir gezegen döner. Takımyıldızın ana hatlarının bir parçası olmayıp sadece sınırları dahilindedir. Yeryüzünden çıplak gözle görülmez. IAU’nun 2019 yılında başlattığı bir yıldıza ve onun etrafında dönen öte gezegene ad verme yarışmasında bu yıldız Avusturya’ya tahsis edilmiştir.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]:9.98

Mutlak büyüklük [absolute magnitude (mv)]: 3.42

Dünyaya uzaklığı:668.64 ışık yılı

İrena star: rengi sarıdan beyaza doğrudur ve yörüngesinde bir gezegen döner. Takımyıldızın ana hatlarının bir parçası olmayıp sadece sınırları dahilindedir. Yeryüzünden çıplak gözle görülmez. IAU’nun 2019 yılında başlattığı bir yıldıza ve onun etrafında dönen öte gezegene ad verme yarışmasında bu yıldız Slovenya’ya tahsis edilmiştir.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]:9.42

Mutlak büyüklük [absolute magnitude (mv)]: 4.21

Dünyaya uzaklığı:358.78 ışık yılı

Hunor star: rengi sarıdan beyaza değişen ve yörüngesinde bir gezegen dönen yıldız takımyıldızın ana hatlarının bir parçası olmayıp sadece sınırları dahilindedir. Yıldız çıplak gözle görülmez. IAU’nun 2019 yılında başlattığı bir yıldıza ve onun etrafında dönen öte gezegene ad verme yarışmasında bu yıldız Macaristan’a tahsis edilmiştir. Etrafında dönen gezegene de “Magor” adı verilmiştir.

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 8.72

Mutlak büyüklük [absolute magnitude (mv)]: 3.06

Dünyaya uzaklığı:441.36 ışık yılı

Ogma star: sarı renkli yıldız takımyıldızın ana hatlarının bir parçası olmayıp sadece sınırları dahilindedir. Etrafında dönen bir öte gezegene sahiptir. Yeryüzünden çıplak gözle görülmez (3)

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]: 8.15

Mutlak büyüklük [absolute magnitude (mv)]: 3.65

Dünyaya uzaklığı:259.07 ışık yılı

Pipoltr star: takımyıldızın ana hatlarının bir parçası olmayıp sadece sınırları dahilindedir. IAU’nun 2019 yılında başlattığı bir yıldıza ve onun etrafında dönen öte gezegene ad verme yarışmasında bu yıldız Lichtenstein’a tahsis edilmiştir

Görünür büyüklük [apparent magnitude (v)]:

Mutlak büyüklük [absolute magnitude (mv)]: 

Dünyaya uzaklığı:12.195 ışık yılı

Bu yıldızlar arasında Pi, Eta, Zeta ve Epsilon Hercules adlı 4 parlak yıldız Kilit Taşı (The Keystone) asterizmini oluşturur.

Ayrıca Xİ Herculis, Gamma Herculis, Lota Herculis, Omicron Herculis, Epsilon Herculis, Nu Herculis ile 109 Herculis, 89 Herculis, 14 Herculis, Gliese 651-HD 154345, HD155358, HD147506, Gliese 623, Gliese 649, Gliese 661, GSC 026620-00648 A, GSC 03089-00929 kodlu yıldızlarda Herkül Takımyıldızı içinde yer alır.

Derin Gökyüzü Cisimleri (Deep sky objects):

1) Messier 13 (M13, NGC6205) Büyük Küresel Küme (The Great Globular Cluster): yaklaşık 300 000 yıldızdan oluşan küresel bir kümedir.

2) Messier 92 (M92, NGC6341): Samanyolu galaksisindeki en eski kümelerden biridir. Tahmini yaşı 14,2  milyar yıl olup evrenle aynı yaşta olduğu tahmin edilmektedir.

3) Herkül Kümesi (Hercules Cluster /Abell 2151): yaklaşık 200 galaksi içeren, sarmallar açısından zengin bir gökada kümesidir.

4) Abell 39: bilinen en büyük küresel bulutsulardan biridir.

5) Abel 2199: 290 dan fazla gökada içeren eliptik bir gökada kümesidir.

6) Arp 272-NGC6050 ve IC1179: çarpışan bir çift sarmal gökadadır.

7) NGC 6166: büyük bir yıldız halesine sahip dev bir eliptik gökadadır.

8) Herkül A: merkezinde bizim galaksimizdekinden daha büyük bir karadelik bulunan aktif bir gökadadır.

9) NGC 6210: gezegenimsi bulutsudur.

Metor Yağmurları:

1)Beta Herculids: takımyıldızın sınırları içinde gerçekleşir. Her yıl 13-16 şubatta meydana gelir ve 14 şubatta zirve yapar.

2) Tau Herculids: takımyıldızın sınırları içinde gerçekleşir. Meteor yağmurunun kaynağı Comet 73P/Schwassmann-Wacmann’dır.

3) Rho Herculids: takımyıldızın sınırları içeresinde temmuz ayında gerçekleşir. Meteor yağmurunun kaynağı Asteroid 2011 MC’dir.

Dipnot:

(1) Takımyıldızların mitolojik öykülerine başka bir yazı dizisinde ayrıntılı yer verileceğinden burada sadece kısaca değiniyoruz. Roma ve Yunan mitolojisinde yer alan Herkül aynı zamanda Sümer kahramanı Gılgamış ile de ilişkilendirilir. Farklı kaynaklara göre Herkül’e doğduğunda “Alcides, Alcaeus veya Palaemon” adı verilir Herkül adını ise Delphi’deki kahin onu 12 yıl boyunca Miken kralı Eurysteus’a hizmet etmesi için gönderdiği zaman “Hera” nın görkemi anlamına gelen “Herakles” adını almıştır. Genellikle Herkül figürü sağ elinde tuttuğu sopayı başının üzerine kaldırmış ve diz çökmüş bir şekilde tasvir edilir.

 IAU  1922 yılında Herkül takımyıldızının kısaltmasını “Her” olarak belirledi.

(2) Genellikle “Cujam-Cajam-Kajam” adları konusunda bir karışıklık göze çarpmaktadır. Bir kısım Cujam’ı Omega Herculis ile ilişkilendirirken bir kısım da Epsilon Herculis ile ilişkilendirmektedir.

(3) Genellikle IAU yıldız isimlerini onaylarken bir öte gezegene sahip olan gezegene öncelik vermektedir.

Kaynakça;

1) http://www.constellation-guide.com- Hercules Constellation

2) Wikipedia - Hercules Constellation

3) http://www.theskylive.com- Hercules Constellation

4) https:// www.unıversequide.com- Hercules Constellation

5) Mustafa Pultar- Yıldız Adları Sözlü