Toprak Ana Kültünün en eski temsilcisi ana tanrıça Kibele'dir. Anadolu'lu Kibele tarihsel süreçte farklı kültürlerle yoğrularak Sümer'de İnanna, Akad'da İştar, Hitit'te Kubaba olarak etkisini sürdürmüştür. Tek bir tanrıçada toplanan doğurganlık (dişi) ile bolluk ve bereket (toprak) özellikleri, antik Roma da Venüs (dişi) ve Ceres (toprak ana), antik Yunan da Afrodit (dişi) ve Demeter (toprak ana) olarak ayrı tanrıçalara atfedilmiştir.

Toprak Ana kültünün temsilcisi Ceres besleyici doğasıyla "Tarım ve Bereket Tanrıçası" olarak kabul görür. Tarlaların sürümü, çapalanması, nadasa bırakılması, tohum ekme, ekinlerin büyümesi, hasat etme ve toplanan ürünlerin ambarlarda saklanması ile ilişkilendirilir. Özellikle buğday ve mısır yetiştiriciliği onun temsilindedir. Ceres, Sicilya'nın ana tanrıçası ve baş koruyucusudur. Eleusis ve Sicilya ovalarında Ceres tapımı yaygındır. Girit, Trakya ve Peloponnesos'te de onun izleri görülür. İ.Ö. 496 yılında Roma'da Aventinus tepesinde Ceres adına tapınak kurulmuştur. Ceres, Saturnus ve Rhea'ın kızı, Jüpiter'in kız kardeşi ve eşidir. Juno, Vesta, Neptün ve Pluto'nun ise kız kardeşi, Kore'nin de (Persephone) annesidir (1) Ceres'in Yunan mitolojisindeki karşılığı Demeter'dir (2)

Homeros destanlarında onu "altın saçlı - güzel örgülü Demeter" olarak över.

Hesiodos  "İşler ve Günler" adlı eserinde ondan şöyle söz eder;

 "Ektiğini zamanında biçmeyenin,

ambarlarını Demeter buğdayı ile doldurmayanın,

birileriyle dalaşmaya hakkı var mı?

İlk olarak kendi işine bak,

daha sonra başkalarıyla ilgilen!"

....

"İlkbaharda havalanan ve çapalanan toprak,

insanı daha sonra mutlu kılar.

Dinlenmeye bıraktığın toprak uğurludur, çocukları üzmez.

Zeus'a ve beyaz yüzlü Demeter'e yalvar..."

...

"Ayın ortasındaki yedinci günde

Büyük bir keyifle Demeter'in altın buğdayını toplayın"

......

"Orion'u gördüğünde hizmetçilerine

Demeter'in kutsal buğdayını alıp,

yuvarlak bir yerin üzerine yığmalarını

ve sonra da ambara doldurmalarını söyle..."

Yunan pantheonunda ikinci kuşak tanrıçalar içinde Demeter de ablası Hestia (Vesta) gibi tutucu bir tanrıçadır. Oldukça ciddi ve sorumluluk sahibidir. Kendini hizmete adama yönü çok güçlüdür. Prensibi her zaman az oyun, çok iştir. Demeter hiç evlenmemiştir ancak ablası Hestia gibi ömrü boyunca bakire de kalmamıştır. Demeter'in bilinen tek aşkı Giritli genç avcı Iasion'dur fakat Zeus ilişkilerini öğrenince avcıyı yıldırımlarıyla çarpıp öldürmüştür. Demeter'in kızı Persephone, Zeus ile evlilik dışı ilişkisinden doğmuştur. Ayrıca Demeter'in Poseidon tarafından tecavüze uğraması neticesinde doğan Nympe kızı Despoina ile bir de oğlu at tanrı Areion'un olduğu rivayet edilir. Demeter'in bir eş olma niteliğinden ziyade annelik niteliği öne çıktığından kızı Persephone ile birlikte "İki tanrıça" olarak anılır.

Ceres mitinin merkezinde "Eleusis Kültü" yer alır. Eleusis kültü küçük ve büyük gizemler olmak üzere ikiye ayrılır. Küçük gizemler Ceres'in kızı Persephone'ye, büyük gizemler ise hasat tanrıçası Ceres'e aittir. Efsanenin bundan sonrasına Ceres'in Yunan mitolojisindeki adı Demeter olarak devam edelim.

Küçük gizemlerde Persephone'nin yeraltı tanrısı Hades tarafından kaçırılması temsil edilir. Persephone kırda çiçek toplarken birden yer yarılır ve karanlıkların efendisi savaş arabası ile yeraltının derinliklerinden yeryüzüne çıkarak Persephone'yi kaçırır. Küçük kızın kurtulmak için çırpınması ve çığlıkları fayda etmez. Hades onu yeraltı alemine indirir ve kraliçesi olmaya zorlar. Hades'in sunduğu nar meyvesini yiyen Persephone sevgi büyüsü ile yeraltı tanrısının hakimiyetine girer (3)

Büyük Gizemlerde Demeter'in yeryüzünde dolaşarak kayıp kızını araması konu edilir. Demeter kızını bulmak için 9 gün acılar içinde kıvranır, 10. gün Eleusis yakınlarına gelir ve yaşlı bir kadın kılığına girer. Kızının yokluğunda hayata küser ve Kral Celeus'un onun için yaptırdığı tapınağa kapanır. Hades'in kızını kaçırdığını öğrenince onu tekrar özgürlüğüne kavuşturmanın yollarını arar. Demeter'in doğadan el çekip tamamen kendi içine kapanması sonucu doğa kurur, ürünler yetişmez ve kıtlık başlar. Kış mevsimi uzar, insanlar aç kalma tehlikesiyle karşı karşıya kalır. Sonunda Tanrılar kralı Zeus bu düğümü çözmek için harekete geçer ve Demeter'in doğaya geri dönmesini sağlamak amacıyla Merkür'ü ölüler diyarına elçi olarak gönderir. Zeus'un kardeşi Hades ile vardığı antlaşma sonucu Persephone yılın çiçek açma ve meyve verme zamanını yerin üstünde annesi Demeter'in yanında, sonbahar hasadından sonra kış mevsimini de yeraltında kocası Hades'in yanında geçirecektir.

Bu zaman zarfında Demeter kızından ayrı düştüğü için üzüntüsü doğaya yansıyacak ve doğa cansızlaşacaktır. Günler uzamaya başladığında ise Persephone yeryüzüne çıkıp annesine kavuşunca doğa yeniden çiçek ve meyveye duracak böylece mevsimsel döngü sağlanacaktır. Demeter'in kızı Kore ölüm diyarının tanrıçası olduktan sonra adı "korkulacak kişi" anlamına gelen Persephone olur (4)

Eleusis kültünün küçük gizemler bölümünde Persephone'ın kaçırılması esasında kişinin fiziksel alemin sınırlarını aşıp öte alemin karanlıklarında ve derinliklerinde kaybolmasını sembolize eder. Demeter'in iki meşale (sezgi ve akıl) ile yola çıkıp yana yakıla kayıp kızını (ruhunu) araması bir anlamda kendisini bütünleme ihtiyacının bir dışa vurumudur. Cicero, Eleusis kültünün kişiye sadece nasıl yaşanacağını değil nasıl ölüneceğini de öğrettiğini söyler. Gerçekten de yaşarken insanı doyurup besleyen toprak, insan öldüğünde de onu bağrına basar. Bu nedenle Yunan mitolojisinde Demeter, ölenlerin evrensel ananın rahmine dönüşünü de temsil ettiğinden "Demetreioi" (Demeter'in Halkı) olarak da geçer (5)

Eleusis gizemleri mevsimsel döngüler üzerinden önce kızını kaybeden annenin dramına ve bulduktan sonra sevincine vurgu yapsa da bundan çok daha fazlasını barındırdığı bir gerçek. Ne var ki bu sırlar avama ifşa edilmeyip yüksek inisiyasyondan geçen sayılı kişilerce sessizlik yeminiyle korunduğundan kesin bir bilgiye ulaşmak kolay değildir. Efsaneye göre Demeter kızına kavuşunca duyduğu minnet nedeniyle topraktan hasat almanın sırlarını Eleusis kralının oğlu Triptolemus'a öğretir. O, Eleusis gizemlerini bulan kişi olarak da kabul edilir.

Eleusis kültü çerçevesinde Bereket Tanrıçası Ceres ve Kızı Persephone onuruna düzenlenen Küçük Gizemler (Mikra Mysteria) yılda 1 kez ilkbahar ekinoksunda, Büyük Gizemler ise 5 yılda bir olmak üzere sonbahar ekinoksunda kutlanır. Bunun dışında Atina'da her Ekim ayında sadece kadınların katıldıkları "Thesmophoria" adı verilen bayram kutlanır ve iki tanrıça insanlara doğa yasalarını öğreten tanrıçalar (thesmophoria) sıfatı ile anılır. Ayrıca Proerosia (toprağı sürüme hazırlama), Haloa (meyve bahçesi), Thargelia (harman), Khloaia, Skira gibi kutlamalar da düzenlenir. Törenler bir rahip (mystagogos) tarafından yönetilerek iki tanrıça mitinin oruç, arınma ve kurban bölümleri temsili olarak canlandırılır. Eleusis'te Demeter Rahipleri büyük Mysterion törenleri sırasında nar dallarından taç takarlar. Bu nedenle Demeter sadece buğday başağı ile değil bazen de elinde haşhaş ve nar tutarken tasvir edilir. Her tür doğum, büyüme ve çoğalma ifade eden konularda dişilik bereketini simgeleyen nar meyvesi dikkati çeker.

Plinus'a göre Demeter ve Persephone onuruna düzenlenen kutlamalar içinde sadece Atina'da kutlanan Thesmophoria bayramında oruç tutan kadınların nar yememeleri ve cinsellikten uzak durmaları gerekir çünkü Hades, Kore'yi yer altında tutabilmek ve sonsuza kadar kraliçesi olmasını sağlamak amacıyla ona nar taneleri yutturmuştu. Ayrıca kutsal bir sembol olarak kabul edilen fakat avama açıklanmayan nar meyvesi "yasak sır"  olarak da gizemini korumaktadır...

İnsanlara tarımı öğreten, altın başakların tanrıçası Ceres mitini William Shakespear'ın sözleri ile noktalayalım (6)

"Ceres'in hayır duası üzerinize olsun..."

Dipnot;

(1) Yunan'da Kore sözü "bakire, kız" anlamına gelmektedir.

(2) Batı astrolojisi Roma ve Yunan mitolojisinin egemenliği altında olduğundan genellikle bu kaynaklardaki Tanrı ve Tanrıça adları kullanılır. Bu durum astrolojide bazen isim kargaşasına yol açtığından kafa karıştırıcı olabilir.

(3) Efsanenin farklı anlatımları da mevcuttur.

(4) Persephone adının "Korkulacak kişi" anlamına gelmesi Sümer yeraltı tanrıçası Ereshkigal'den köken alır. Yunan pantheonu Mezopotamya pantheonundan pek çok tanrı ve tanrıçayı kendine uyarlamıştır.

(5) Ceres (Demeter) ayrıca astrolojik olarak incelenecektir..

(6) William Sheakespear - Fırtına adlı eserinden

Kaynakça;

1) Azra Erhat- Mitoloji Sözlüğü

2) Hesıodos - İşler ve Günler

3) Homeros - İlyada Destanı

4) Homeros - Odysseıa Destanı

5)Manly P.Hall - Tüm Çağların Gizli Öğretileri

6) Mehmet Ateş - Mitolojiler ve Semboller

7) Şefik Can - Klasik Yunan Mitolojisi

8) Roza Agızza - Antik Yunan'da Mitoloji

9) Zipporah Pottenger Dobyns - Asteroidler

10) Ariel Guttman &Kenneth Johnson -Mythic Astrology

11) Liz Greene- Mythic Astrology