Yunan panteonunda yer alan tanrıça Artemis ağabeyi tanrı Apollon gibi Anadolu kökenlidir. Artemis kültünü inceleyen Halikarnas Balıkçısı Artemis adının Yunanca olmadığını belirterek her ne kadar bakire tanrıça vurgusu yapılsa da Artemis adının "dokunulmaz" anlamına yakın gelen "artemes" sıfatından türediği şüphelidir der. Tanrıça Artemis için en çok "ok saçan, ok taşıyan, okçu tanrıça" sıfatları kullanılır. Apollon'a "gümüş yaylı" , Artemis'e ise "altın yaylı" sıfatı yakıştırılır. Astrolojik bağlamda hemen araya girmem gerekirse, gün ışığı ve eril ilkeyi temsil eden Apollon'a "altın yaylı", Ay ışığı ve dişi ilkeyi temsil eden Artemis'e de "gümüş yaylı" sıfatları daha uygun düşer (1) Ancak Homeros İlyada destanında Apollon'dan gümüş yaylı, Artemis'ten de "altın yaylı- altın tahtlı ve dizginleri altın kakmalı" diye söz eder.

"Artemis'i övelim, Musa, okçu tanrının kız kardeşini,

Apollon'la birlikte büyümüştür ok atan o kız oğlan kız,

atlarına yoğun sazlı Meles ırmağından su içirir

ve Smyrna'dan hızla geçerek

sürer altın arabasını bağlık Klaros'a doğru,

ki orada taht kurmuştur gümüş yaylı tanrı,

orada bekler hedefi vuran tanrı,

kardeşi okçu tanrıçanın gelmesini" (2)

Artemis sıklıkla "av tanrıçası" veya "av hayvanları ve yabani hayatın tanrıçası" olarak anılır. Doğada hayvanlarla birlikte yaşar. Hayvanların ölüm kalımına o karar verir. Bu nedenle vahşi hayvanların efendisi (potnia theron) olarak görülür. Artemis ormanlarda, ırmaklarda ağaç ve su perileriyle dolaşıp eğlenir ve oklarını avcılıktan çok intikam amacıyla kullanır. Apollon'un oku erkekleri, Artemis'in oku ise kadınların aniden ölümüne yol açtığından, onların oklarıyla vurulup ölmek tatlı bir ölüm olarak nitelenir. Ayrıca çocuk doğururken ölen kadınlarda Artemis'e bağlanır. Yunan mitolojisinde Artemis'in rolü ağabeyi Apollon kadar büyük değildir. Tanrıça Artemis annesi Leto, ağabeysi Apollon, Ares, Afrodit ve ırmak tanrısı Ksanthos ile birlikte Troyalıların tarafını tutar. Homeros İlyada destanında Hera'nın şimşeklerini üzerine çeken Artemis'ten şöyle söz eder;

"Bana karşı koymak mı şimdi niyetin, utanmaz köpek?

istersen yay taşıyıcı ol sen,

kadınlara karşı aslan yapmışsa da seni Zeus,

istediğini öldürmek gücünü vermişse de sana,

zor ölçersin gücünü benim gücümle.

Git, dağlara, yaban keçilerini öldür,

kendinden güçlüyle savaşmaktansa bu daha iyi"

Yunanlılar Artemis'e büyük bir saygı duyar ve onu bol bol överler. Kendisine en güzel anlamına gelen "Kalliste" diye hitap edeler. Hesiodos bu güzellik ve ayrıcalığı Tanrıların Doğuşu adlı eserinde şöyle dile getirir;

"Leto ile sevişmesinden Apollon doğdu.

Ayrıca ok atan Artemis de Apollon'un kardeşidir.

Bunlar Uronos'un en güzel torunlarıdır.

Leto ikisine de Zeus'tan hamile kalmıştır"

Tanrıça Artemis'in adı Roma mitolojisinde Diana'dır. Tanrıça Artemis'e her çağ ve bölgede başka adlar ve biçimlerde tapınıldığı arkeolojik bulgularla da desteklenir. Efes'te bulunan Artemis heykelleri tanrıçanın gelişim aşamaları ile ilgili bilgi verir. Artemis bazen Ay tanrıçası Selene bazen de Ay ve büyü tanrıçası Hekate ile aralarındaki benzerlikten ötürü birbiriyle karıştırılır. Halikarnas Balıkçısı, Apollon-Artemis-Hekate üçlüsünün Anadolu ile olan güçlü bağına dikkat çeker. Artemis'e atfedilen toprağa bağlılık, bolluk ve bereketi simgeleme, doğaya egemen olma özelliklerinin aslında ana tanrıça Kyble'ye özgü olduğunu belirtir. Tarihsel süreç içinde hızlı bir evrim geçiren Artemis her ne kadar Homeros'un destanlarında karşımıza kız oğlan kız avcı tanrıça olarak çıksa da sonradan büyük Efesli tanrıçaya dönüşür ve varlığında "kızlık-kadınlık ve analık" gibi dişiliğin üç aşamasını birleştirir (3) Bu üçlü figür esasında Ay'ın sürekli değişen fazlarına karşılık gelir. Yunan panteonunda eğreti duran tanrıça Artemis'in kaynağının Anadolu olduğunu ortaya koyan bir diğer araştırmacı da Sarah Morris'tir. Hitit ve Luvi kaynaklarından yararlanan Sarah Morris arkaik kült heykellerinde "çok memeli" dişi figürün taşıdığı sembolik anlamın "doğurganlık" olduğunu söyler. Efes şehrinin koruyucu tanrıçası Artemis'in muhtemelen İyonya'lı koloniciler tarafından Yunanlı Artemis'e dönüştürüldüğünü ileri sürer (4) Gerçekten de Anadolu'nun her köşesinde karşımıza çıkan bu çok memeli ya da iri göğüslü ve geniş kalçalı (Kyble) heykelleri ile Yunan panteonundaki kız oğlan kız Artemis ile benzerlik kurmak zordur (5) Bu nedenle hangi ad altında anılırsa anılsın bolluk ve bereketi simgeleyen pek çok dişi figür (Demeter) gibi Artemis'in kökeni de ana tanrıça Kyble'ye yani ta Anadolu'ya uzanır...

Artemis'in Efes'teki tapınağı bugün yerinde durmasa da dünyanın yedi harikasından biridir. Zaman içinde yıkılan tapınağın taşları Ayasofya'nın yapımında kullanılmıştır. Artemis'in etkisi zamanla Meryem anada vücut bulmuştur. Daha doğrusu Artemis'in vasıfları Meryem anaya aktarılmıştır. Böylece Artemis inancının özü korunurken aynı zamanda Meryem ana da yüceltmiştir.

Dip notlar;

(1) Astrolojide altın Güneş'in elementi, Gümüş ise Ay'ın elementidir. Dolayısıyla Güneş ile simgelenen Apollon'a "altın yaylı", Ay ile simgelenen Artemis'e "gümüş yaylı" sıfatları daha uygun düşmektedir.

(2) Homeros'un dizelerinde geçen Meles; Melen suyu, Smyrna; İzmir şehridir. Böylece Homeros hem Apollon hem de Artemis'in Ege'li kökenine vurgu yapar.

(3) Ay tanrıçasının bu üçlü aşaması ileri bir süreçte astroloji bölümünde Ay fazları olarak ayrıca incelenecektir. 

(4) Sarah Morris'in bu konu ile ilgili yayınlanmış bir makalesi bulunmaktadır. Bu makalede Artemis'in Yunan harici Anadolu'ya ait köklerini ortaya koymuştur.

(5) Dünya'da yaygın olarak kullanılan Batı astrolojisi Yunan ve Roma mitolojisi arasındaki rekabete sahne olduğundan aynı tanrı ve tanrıça figürleri farklı ad ve çoğunlukla da birbiriyle çelişen özelliklerle karşımıza çıkar ve biraz kafa karıştırır. Bu nedenle okuyucunun bir kıyaslama yapabilmesi için iki mitolojik kaynakla birlikte zaman zaman farklı mitolojik kaynaklardan da örnekler veriyoruz.

Kaynakça;

1) Homeros - İlyada destanı

2) Hesiodos  - Tanrıların Doğuşu

3) Azra Erhat- Mitoloji Sözlüğü

4) Halikarnas Balıkçısı- Anadolu'nun Sesi

5) Halikarnas Balıkçısı - Anadolu Tanrıları

6) H.Craig Melehere - Luviler

7) Şefik Can- Klasik Yunan Mitolojisi