Fransız Sinolog E.Chavannes’e göre on iki hayvanlı takvim Çin’in kuzeyindeki Türk boyları arasında MÖ. V. yüzyıl sonlarında doğmuş ve MÖ. II-I. yüzyılda Çin’de yayılmıştır.

Oniki hayvanlı takvimde yer alan hayvan adlarının tarihi devirlere ve bu takvimi kullanan toplulukların yaşadığı coğrafi bölgelere göre bazı farklılıklar göstermesi tabiidir. Bu farklılıklarda toplumların siyasi ve kültürel yapıları da etkili olmuştur.

On iki hayvanlı takvim çoğunlukla Türkler tarafından yılları belirtmek için, Uygurlar tarafından da ayları, günleri ve saatleri göstermek için kullanılmıştır. Eski çağlarda Çinlilerde fazla önemsenmediğinden tali olarak kullanılmıştır.

Oniki hayvanlı takvimin dört unsur ve dört ana yön ilkeleri dikkate alındığında Çinlilerden ziyade Türklere ait olduğu anlaşılır. Takvimde yer alan hayvanlar da kadim Türklerin tek kitabı olan doğaya aittir.

Eski Türkler zamanı ölçmenin haricinde bu takvimi insan karakteri ve insan hayatını astrolojik açıdan yorumlamak için de kullanmışlardır. Elbette astrolojik bağlamda sadece takvimle yetinmemişler, yıldızların konumu, gezegenlerin birbiriyle olan etkileşimini de dikkate almışlardır.

Ancak bizim konumuz oniki hayvanlı takvim olduğundan burada daha çok bu konu üzerinde duracağız. Kaşgarlı Mahmut 12 hayvanlı takvim için şöyle demektedir;

“Türkler oniki çeşit hayvanın adını alarak on iki yıla ad olarak vermişler. Çocukların yaşlarını, savaş tarihlerini ve daha başka şeyleri hep bu yılların dönmesi ile hesap ederler. Bunun kökü şöyle olmuştur; Türk Hakanlarından birisi kendisinden birkaç yıl önce geçmiş olan savası öğrenmek istemiş, o savaşın yapıldığı yılda yanılmışlar onun üzerine bu iş için Hakan ulusuyla müşavere yapar ve kurultayda “biz bu tarihte nasıl yanıldıksa bizden sonra gelecek olanlar da yanılacaklardır; öyle ise biz şimdi göğün oniki burcu ve on iki ay sayısınca her yıla birer ad koyalım; sağışlarımızı bu yılların geçmesiyle anlayalım bu aramızda unutulmaz bir andaç olarak kalsın”

Kaşgarlı Mahmud takvimle ilgili şu bilgileri de bize aktarır;

“Türkler bu yılların her birinde bir hikmet var sanarak onunla fal tutarlar, uğur sayarlar; sözgelimi, Ud yılı girdiğinde savaş çoğalırmış çünkü öküzler birbirleriyle vuruşurlar, tos yaparlar. Takagu yılında yiyecek çok olur ancak insanlar arasında karışıklık çıkarmış çünkü tavuğun yemi danedir, daneyi bulabilmek için çöpleri,

kırıntıları birbirine karıştırır. Timsah yılı girdiğinde yağmur çok yağar, bolluk olurmuş çünkü timsah suda yaşar. Domuz yılı girince kar ve soğuk çok olur, kargaşalık çıkarmış. Böylece Türkler her yıl bir şey olacağına inanırlar. Türklerde haftanın yeddi gününün adı yoktur çünkü hafta denilen şey İslamlıktan sonra bilinmiştir.”

Osman Turan ise “Oniki Hayvanlı Türk Takvimi” adlı eserinde şöyle demektedir;

“Oniki Hayvan Takvimini en geniş anlamı ile kullananlar Türk kavimleridir. Türklerden sonra bunu, Moğolların, Çinlilerin, Hindilerin, Tibet ve Hindi-Çini kavimlerin de az çok kullanmış olduklarını görüyoruz”

Oniki hayvanlı Türk takviminin astrolojik yorumları için üç ana kaynaktan yararlandık;

1) Kaşgarlı Mahmud’un “Divan-ü Lugat it Türk” eseri,

2) Celalüddin Mehmed Abdullah Yezdi'nin "Tuhfet ül Müneccim" eseri,

3) Erzurumlu İbrahim Hakkı Hz’nin “Marifetname eseri (1)

Oniki Hayvanlı Türk takviminde yıllarla ilgili olarak toplumsal yaşam, siyasi durum, coğrafi konum ve metrolojik tespit ile birlikte insan ve hayvanlarla ilgili yorumların yanı sıra o yıl doğan çocukların mizacıyla ilgili astrolojik yorumlar bulunmaktadır.

Bu yorumlar genellikle “hüküm” şeklinde olup günümüz bakış açısıyla kıyaslandığında okura keskin bir yargı ve fazla dogmatik gelebilir. Bu nedenle yorumlar değerlendirirken ilgili asrın koşulları içinde dikkate alınmalıdır.

Ayrıca oniki hayvanlı takvimin günümüzde kullanılan miladi takvime göre hangi yıllara karşılık gediğini de ilgili bölümde gösterdik. Böylece doğduğunuz yılı bulup hangi hayvan simgesinin astrolojik olarak sizi temsil ettiğini öğrenebilirsiniz.

Ayrıca farklı Türk topluklarının kullandıkları takvimde hayvan adları kısmen değişiklik gösterdiğinden okurlarımıza Türk lehçelerinde kullanılan farklı hayvan adlarını da vermeyi uygun gördük.

Oniki hayvanlı takvimin döngüsü 12 yıldır. Jüpiter’in de döngüsü 12 yıldır. Bu nedenle atalarımız dört yön ilkesine göre Jüpiter’i doğu yönün temsilcisi olarak görmüşlerdir. Chavannes proto-Türk olan Chouların buna “Türk Döngüsü” adını verdiklerini belirtir.

Dolayısıyla yılların devir takibini incelerseniz 12 yılı takip ettiğini görürsünüz. On iki hayvanlı takvimin astrolojisi ile günümüz astrolojisi arasında temel fark şudur; on iki hayvanlı takvim astrolojisi doğdunuz yılı baz alır, günümüz astrolojisi ise doğdunuz ayı baz alır.

Bu nedenle oniki hayvanlı takvim astrolojisinde hangi hayvan simgesinin sizin burcunuzu temsil ettiğini tespit edebilmeniz için her hayvan simgesi bölümünde verdiğimiz listeden doğdunuz yılı bulmanız gerekir.

Şimdi sırasıyla oniki hayvanlı takvimde her biri bir yılı ifade eden hayvanların astrolojik yorumlarına yer verelim;

1) Sıçgan Yılı: Güneş döngüsünün ilk yılıdır. Takvim bu yılla başlar ve diğerleriyle devam ederek 12 yıllık döngüyü tamlar.

Divan-ü Lügat it Türk'e göre: kayıt yok

T. Tuhfet ül Müneccimin’e göre: karışıklık, kargaşa ve kan dökme çok olur. Hırsızlar ve yol kesiciler çoğalır. Halk yerdeki böceklerden zarar görür, bazı yerlerde rahatlık ve huzur olur, valilere ve divan ehline noksanlık ve ziyan yüz gösterir. Bu yılda yağmur orta halli olur.

Yılın başında doğan çocuk eziyet verici tabiatta olur. Ortasında doğan bilgin, vakarlı, temkinli ve edepli olur. Sonunda doğan yalancı, boş konuşan ve bilgisiz olur.

Marifetname'ye göre: bu yıl hoşluk olur, yılın ortası çok yağışlı olur, sonunda kargaşa artar, savaş olur ve çok kan akar. Kış uzun ve soğuk olur. Sıçanlar tahılı yağma eder.

Yılın başında doğan çocuk akıllı ve iyi yaradılışlı olur. Ortasında doğan yalancı, kötü huylu olur. Sonunda doğan haset, düzenbaz ve kötü olur.

Türk lehçelerine göre sıçgan adının okunuşu: Kazak ve Kırgızlarda; tışkan, çıçkan, sıjan, Anadolu’da; sıçan, Uygurlarda; küskü, Telcütler’de; küske, Azerbaycan’da; kesegen, Tuna Bulgarlarında; (se) ver.

Miladi Takvime göre karşılık geldiği yıllar: 1900-1912-1924-1936-1948-1960-1972-1984-1996-2008-2020-2032

2) Ud Yılı; Güneş döngüsünün ikinci yılıdır.

Divan-ü Lügat İt Türk’e göre: sığırların döğüşken olmasından bu yıl harpler çoğalır.

T. Tuhfet ül Müneccimin’e göre: dert ve baş ağrıları çoğalır, kış soğuk geçer, mevsim tabiatının dışına çıkar, değişkenlik gösterir. Meyveler soğuktan donar, fitne ve karışıklık çok olur. Bey ve sultanlarda keder, gürültü, patırtı ve telaş artar.

Yılın başında doğan çocuk bilgin, uzağı görür ve anlayışlı olur ancak ilimden payına düşen az olur. Ortasında doğan daima gamlı, kederli olur. Sonunda doğan aklı kıt, boş konuşan ve cahil olur.

Marifetname’ye göre: hastalık çok görülür, fitne yüzünden hükümdarlar gamlı olur. Dört ayaklı hayvanlar telef olur. Kış kısa ama şiddetli olur. Meyveler soğuktan ziyan olur.

Yılın başında doğan erkek ve kız çocukları başkalarının işleriyle fazla meşgul olur. Ortasında doğan güzel yüzlü, akıllı ve sevinçli olur. Sonunda doğan daima gönlü gamlı, teni hasta olur.

Türk lehçelerine göre Ud adının okunuşu; Sarı Uygurlarda, şarki Türkistan lehçelerinde, Özbeklerde ud. Hazar ötesi Türkmenlerinde, kara Kırgızlarda uz, uj. Tuna Bulgarlarında sigor. Anadolu’da sığır. Moğolcadaki Uker şekli Çavuşcasına yakındır.

Miladi Takvime göre karşılık geldiği yıllar: 1901-1913-1925-1937-1949-1961-1973-1985-1997-2009-2021-2033

3)Bars Yılı: Güneş döngüsünün üçüncü yılıdır.

Divan-ü Lügat İt Türk’e göre: kayıt yok.

T. Tuhfet ül Müneccimin’e göre: hükümdarlar birbirine şüpheli nazarla bakarlar ve makam kavgasına tutuşurlar, ahit bozuculuk ederler, bunun sonucu muhalif ve davacılar zuhur eder. Bilhassa doğu ve batı arasında muhalefet artar. Yemiş az olur, avam tabakasında husumet baş gösterir. Hayvanlar az afete uğrar. Denizciler gemilerin batmasından zarar ziyan görür.

Yılın başında doğan çocuk yiğit, erkek ve güzel çehreli olur. Ortasında doğan zengin ve haris olur. Sonunda doğan erişkin ve akılsız olur.

Marifetname’ye göre: halk arasında düşmanlık ve verilen sözü tutmama, korku ve yer sarsıntısı olur. Denizde gemiler afete uğrar. Kış kısa ve soğuk geçer. Irmakların suyu artar.

Yılın başında doğan yüksek himmet sahibi ve yumuşak yüzlü olur. Ortasında doğan olgun ve yetkin olur. Sonunda doğan yetişkin olur.

Türk lehçelerine göre Bars adının okunuşu: bazı yerlerde pars, baris olarak geçer. Moğolcası da Bars’tır. Orhon yazısı ile yazılmış Irk Bitig’te, Uygur, Divan, Biruni, Tusi, Uluğ Bey ve Bulgar kitabelerinde geçmez. Ancak Orhon ve Uygur yazılarından beri Kölemen Sultanları ve Ebulgazi’nin arkadaşları tarafından şahıs adı olarak kullanılmıştır. Beybars, Barsbeyi, İlbars, günümüzde ise Aybars, Baybars gibi…

Bu yılla ilgili bir halk şiirinden;

“Bars yılı barı çıkar barı çıkmazsa darı çıkar” (2)

Oniki hayvanlı takvim devresi Kırgızların Manas destanında geçmektedir.

“Cirmi beşte yaşıng, yılın bars töröm; osu bıjıl müçöling töröm. Günümüz Türkçesiyle; yirmibeş yaşındasın, yılın Bars’tır beyim; işte bu yıl senin müçel’indir. 

Miladi Takvime göre karşılık geldiği yıllar: 1902-1914-1926-1938-1950-1962-1974-1986-1998-2010-2022-2034

4) Tavışgan Yılı: Güneş döngüsünün dördüncü yılıdır.

Divan-ü Lügat İt Türk’e göre: kayıt yok.

T. Tuhfet ül Müneccimin’e göre: nimet ve feragat çok olur, bazı yerlerde hastalık ve ölüm, bilhassa kadınlarda ve çocuklarda sık görülür. Hükümdarlar adalet ve insafa meylederler, eğer zulüm vaki olursa adalet nedeniyle olur. Yağmur, ırmak ve çeşme suları bollaşır. Halk arasında aldatma ve hile çoğalsa da beraberinde yaptıklarından pişmanlık duymada başlar. Halkın sefer edilmesi zorunlu olur.

Yılın başında doğan çocuk talihli, yiğit ve çalışkan olur fakat sözüne güven olmaz. Ortasında doğan dar görüşlü ve az himmetli olur. Sonunda doğan geveze, çıkarsız ve insanları sevmeyen biri olur. 

Marifetname’ye göre:

Bu yılda her çeşit nimet çok olduğundan bolluk yılı olarak görülür. Yaz ve kış mevsimleri ılıman geçer. Halk arasında sükûnet ve rahatlık hâkim olur.

Yılın başında doğan paralı ve kötü huylu olur. Ortasında doğan güzel olur. Sonunda doğan çok zengin ve vahşi olur.

Türk lehçelerine göre Tavışgan adının okunuşu: Türk lehçelerinin çoğunda tavışkan, tavşan, davşan, duşan olarak geçer. Biruni’de tafşkhan’dır. Kırgızlarda; koyan, Bulgarlarda Dvans’tır.

Miladi Takvime göre karşılık geldiği yıllar: 1903-1915-1927-1939-1951-1963-1975-1987-1999-2011-2023-2035

5) Lu (Ejder-Timsah) Yılı: Güneş döngüsünün beşinci yılıdır.

Divan-ü Lügat it Türk'e göre: timsahın suda yaşaması nedeniyle bu yıl çok yağmur yağar ve bolluk olur.

T. Tuhfet ül Müneccimin’e göre: savaş ve kan dökücülük çok olur. Ağaçlar afete uğrar. Arpa ve buğday iyi mahsul verir, bazı mahsuller afete uğrar.

Yılın başında doğan kötü huylu ve iğrenç olur, halk arasına karışmaz. Ortasında doğan temiz düşünceli, iyi iş yapan ve hassas olur. Sonunda doğan kötülük yapan ve utanmaz olur.

Marifetname’ye göre: harp ve fitne çoğalır. Arpa ve buğday mahsulü bol olur. Kar ve yağmur çok yağar.

Yılın başında doğan ahmak ve cevhersiz olur. Ortasında doğan halim ve selim olur. Sonunda doğan kötü huylu ve utanmaz olur.

Türk lehçelerine göre Lu adının okunuşu: Orhon ve Uygur yazılarında, Biruni, Tusi ve Uluğ Bey metinlerinde balık. Azerbaycan’da Farsçası neheng. Moğolcası Lo’dur. 

Miladi Takvime göre karşılık geldiği yıllar: 1904-1916-1928-1940-1952-1964-1976-1988-2000-2012-2024-2036

6) Yılan Yılı: Güneş döngüsünün altıncı yılıdır.

Divan-ü Lügat İt Türk’e göre: kayıt yok.

T. Tuhfet ül Müneccimin’e göre: bu yıl meyve bol olur. Yıl kurak geçer. Kış soğuk ve uzun olur. Yerdeki böcekler eziyet verici olur. Bazı yerlerde yılan, karınca ve sıçan çoğalır. Hükümdarlar, beyler arasında husumet ve tartışma artar. Halk arasında hile ve haset çoğalır. Çeşitli hastalıklar baş gösterir. Bazı yerlerde veba görülür.

Yılın başında doğan mülayim, sakin, uzak görüşlü ve uzun ömürlü olur. Ortasında doğan haset ve kinci, kötülük düşünen olur. Sonunda doğan sert, kötü huylu, hilekâr ve ihmalkâr olur.

Marifetname’ye göre: bu yıl da kıtlık olur. Yazın yağmur azdır, havalar kurudur ve buğday az olur. Çoğu yerde açlık ve pahalılık yaşanır. İç sıkıntısı ve keder artar. Kışın kar az yağar, rutubet yoğun olur. Halk arasında kaygı ve hasret artar.

Yılın başında doğan sessiz, bilgili ve tatlı sözlü olur. Ortasında doğan kötü tavırlı olur. Sonunda doğan biçimsiz ve kötü işli olur.

Türk lehçelerine göre Yılan adının okunuşu: hemen bütün lehçelerde bulunur. Bazı lehçelerin özelliğine göre jılan ve cılan olarak geçer. Bulgarcası dilam’dır (Türkçe’deki d-y değişimi bilinir)

Miladi Takvime göre karşılık geldiği yıllar: 1905-1917-1929-1941-1953-1965-1977-1989-2001-2013-2025-2037

7) Yond (At) Yılı: Güneş döngüsünün yedinci yılıdır.

Divan-ü Lügat İt Türk’e göre: kayıt yok.

T. Tuhfet ül Müneccimin’e göre: Türkistan, Rum ve Frenk taraflarında halk arasında fitne ve karışıklık çıkar. Bazı yerlerde ekinler iyi ve meyveler iyi olmaz. Kışın şiddetli soğuk ve yağış olur.

Yılın başında doğan bilgili, akıllı ve yüksek himmetli olur. Ortasında doğan doğru sözlü, doğru işli, civanmert ve ilim sahibi olur. Sonunda doğan kötü düşünceli, kindar olur.

Marifetname’ye göre: çelişkilerin yoğun olduğu bir yıldır. Bereket ve huzursuzluk bir aradadır. Yazın hava ılık ve yağmurludur. Buğday ve meyveler boldur. Kışın fazla kar yağmaz. Halk ve hükümdarlar arasında anlaşmazlıklar ortaya çıkar. Çatışma ve savaş olur. Dört ayaklı hayvanlarda hastalık ve ölüm sıklaşır.

Yılın başında doğan bilge ve hoş sohbet fakat zahmet çeken biri olur. Yılın ortasında doğan güzel huylu ve güzel iş tutan olur. Yılın sonunda doğan gamlı, kötü huylu ve kötü sözlü olur.

Türk lehçelerine göre Yond adının okunuşu: eski Türk abideleri, Sarı Uygurlar, Biruni, Kaşgari, Tusi ve Uluğ Bey metinlerinde yond olarak geçer. Türkistan lehçelerinde, Azerbaycan ve Anadolu’da at, Kazak-Kırgızlarda cılkı bazen de yılkı olarak geçer. Bulgarca morin, Moğolca yon’dur. Dede Korkut hikayelerinde yond geçer.

Atlar için ekilen ota da “Yonca” (Yondca) denir.

Bu yılla ilgili bir Kırgız ata sözü;

 “Dur oğlum dur yılkı eldinde (önünde) (3)

Miladi Takvime göre karşılık geldiği yıllar: 1906-1918-1930-1942-1954-1966-1978-1990-2002-2014-2026-2038

8) Koy (Koyun) Yılı: Güneş döngüsünün sekizinci yılıdır.

Divan-ü Lügat İt Türk’e göre: kayıt yok.

T. Tuhfet ül Müneccimin’e göre: bu yılda nimetler bollaşır, insanlar iyilik ve hayra meyilli olur. Yağmur çok yağar. Fitne ve fesat çıksa da çok çabuk sükûn ve asayiş olur.

Yılın başında doğan güzel yüzlü, rızkı bol ve yüksek himmetli olur. Ortasında doğan vefasız, düşmanca davranan ve az çocuklu olur. Sonunda doğan ebleh ve kısa ömürlü olur.

Marifetname’ye göre: gamlı bir yıl olarak gelir, denizde gemiler batar, harp çıksa da hızla barış sağlanır. Hayır ve ihsan sahipleri çok olur. Kış yumuşak ve uzun olur.

Yılın başında doğan nahif olur. Ortasında doğan dingin olur. Sonunda doğan pis ve hırpani olur.

Türk lehçelerine göre Koy adının okunuşu: Türk kavimlerinin çoğunda Koy olarak geçer. Argu’lar y harfini n harfine çevirdiklerinden koyun yerine kun demişler. Oğuzların Bayındır koluna mensup olan Ak ve Kara Koyunlulara ad vermiştir. Bulgarcası kuçi, Moğolcası;khoin’dir.

Miladi Takvime göre karşılık geldiği yıllar: 1907-1919-1931-1943-1955-1967-1979-1991-2003-2015-2027-2039

9) Biçin (Maymun) Yılı: Güneş döngüsünün dokuzuncu yılıdır.

Divan-ü Lügat İt Türk’e göre: kayıt yok.

T. Tuhfet ül Müneccimin’e göre: çok muharebe, mücadele, zulüm ve yozlaşma olur. Reaye ve göçebelerin malı çok olur. Nüfuzlu kişilerle eşraf mevki kavgası yaparlar. Hırsızlar ve fitneciler üstünlük kazanır ve halkı perişan ederler. Bu yılda meyvelere bilhassa üzüme afet erişir. At ve deve gibi büyük hayvanlar telef olur.

Yılın başında doğan kötü düşünceli ve kötü davranışlı olur. Ortasında doğan haset, düzenbaz ve bedbaht olur. Sonunda doğan ebleh ve çabuk kanan olur.

Marifetname’ye göre: bu yıl hayırsızdır, yankesici ve hırsız çok olur. Halka çok sitem edilir. Deve ve at cinsi hayvanlara hastalık vurur. Kış kısa ve soğuk olur.

Yılın başında doğan güler yüzlü ve iyi huylu olur. Ortasında doğan haset olur. Sonunda doğan faydasız olur.

Türk lehçelerine göre Biçin adının okunuşu: Orhon, Uygur yazılarında, Biruni, Kaşgari, Tusi ve Uluğ Bey metinlerinde biçin olarak geçer. Bazen de piçin, meçin, meşin şeklinde de bulunur. Anadolu’da maymun, Kazak ve Kırgızlarda bazen maymal denir.  Moğolcası meçin’dir.

Bu yıla ilgili bir halk deyişi;

 “Baylığına buy sönma biçim bardır eldine- Zenginliğine güvenme önünde maymun yılı var” (4)

Miladi Takvime göre karşılık geldiği yıllar: 1908-1920-1932-1944-1956-1968-1980-1992-2004-2016-2028-2040

10) Takagu (Tavuk) Yılı: Güneş döngüsünün onuncu yılıdır.

Divan-ü Lügat İt Türk’e göre: Yiyecek çok olur fakat tavuk yerken yiyeceğini karıştırdığından karışıklık çıkar.

T. Tuhfet ül Müneccimin’e göre: hastalık çok görülür, bazı yerler zelzeleden tahrip olur, alışveriş kesilir, mallar pahalanır, bazı yerlerde büyük savaşlar olur. Halk hakikatsiz, mürüvvetsiz ve vefasız olur. Tahıl az olur. Hayvanat çoğalır, kadın hastalıkları, çocuk düşürme vaki olur.

Yılın başında doğan iyi yüzlü, metin ve akıllı olur. Ortasında doğan bozguncu ve kötülük yapan olur. Sonunda doğan iyi sözlü ve tedbirli olur.

Marifetname’ye göre: buğday ve meyveler bereketli olur. Kış uzun ve yumuşak geçer. Hastalıklar az olur. Hamile kadınlar zorlanır.

Yılın başında doğan iyi ve güzel olur fakat kıymeti az olur. Ortasında doğan sıkıntı ve sorun çıkaran olduğundan halkın düşmanlığını üzerine çeker. Sonunda doğan cömert ve misafirperver olur.

Türk lehçelerine göre Takagu adının okunuşu: Türk lehçelerinde ağırlıklı olarak takuk, takigu, takagu, tauk, took, taxakui olarak geçer. Bulgarcası toch’dur. Moğolcası takıya’dır.

Miladi Takvime göre karşılık geldiği yıllar: 1909-1921-1933-1945-1957-1969-1981-1993-2005-2017-2029-2041

11) İt (Köpek) Yılı: Güneş döngüsünün on birinci yılıdır.

Divan-ü Lügat İt Türk’e göre: kayıt yok.

T. Tuhfet ül Müneccimin’e göre: fitne, karışıklık ve kan dökücülük çoğalır. At ve katır ölümleri görülür, hayvanların kıymeti artar. Hırsızlar ve yol kesiciler çoğalır. Kış gayet soğuk geçer, hastalıklar artar, veba ve ölüm korkusu yayılır. Düşman halkı birbirine düşürür. Müsadere ve talepler artar, sitem ve zulüm artar.

Yılın başında doğan fena huylu, köpek sıfatlı, münasebetsiz, kavgacı fakat doğrucu olur. Ortasında doğan akıllı, bilgili fakat itibarsız olur. Sonunda doğan yiğit, vefalı, vakarlı ve gür sesli olur.

Marifetname’ye göre: Hububat ve ekmek az ve pahalı olur. Birbirini kırma ve ölüm çok görülür. Kış hafif geçer, meyveler ucuz olur.

Yılın başında doğan hırslı, kem sözlü ve obur olur. Ortasında doğan kavgacı olur. Sonunda doğan vefalı ve kanaatkâr olur.

Türk lehçelerine göre İt adının okunuşu: Türk lehçelerin çoğunda it olarak kullanır. Günümüz Türkçesinde Köpek.

Osman Turan, Oğuz destanındaki “İtbarak” kelimesi ile “it” kelimesinin eski bir kelime olduğunu zannediyorum der ve totemik bir özellik taşıdığını belirtir. Günümüzde hakaret kelimesi olarak geçse de eski dönemlerde Barak Hacip, Barak Han gibi Karahıtay ve Çağataylarda şahıs adı olarak karşımıza çıkar. Barak Baba, Barak Reis olarak da geçer. Ayrıca Güney Türkmenlerinde bu adı taşıyan bir oba bulunduğu kaydedilmiştir.

Bu yılla ilgili bir halk deyişi;

“Yılı it olanlar vefakâr olur.” (5)

Yine eski kayıtlarda yer alan bilgilere göre it yılında doğan bir kimse it yılında doğdum demez onun yerine kara geyik yılında doğduğunu söyler bu ifadeden onun it yılında doğduğu anlaşılır.

Miladi Takvime göre karşılık geldiği yıllar: 1910-1922-1934-1946-1958-1970-1982-1994-2006-2018-2030-2042

12) Tonguz (Domuz) Yılı: Güneş döngüsünün son yılıdır. Bu yıldan sonra takvim tekrar başa yani Sıçan yılına döner.

Divan-ü Lügat İt Türk’e göre: kar, soğuk çok olur. Kargaşa çıkar.

T. Tuhfet ül Müneccimin’e göre: Hükümdarlar arasında muhalefet gelişir, reaya üzerine emir ve nehiyleri geçer. Tehlikeli hastalıklar çoğalır. Hırsız ve yol kesiciler artar. Dört ayaklı hayvanlarda ölüm vakaları sıklaşır. Meyveler çoğalır.

Yılın başında doğan güzel ahlaklı ve akıllı olur. Sonunda doğan kahraman, cenkçi, kan dökücü ve ünlü olur.

Marifetname’ye göre: şehirlerin emir ve ayanı hastalığa tutulur, hükümdarlar arasında ihtilaf ve cenk olur. Buğday çok, arpa az olur. Halk göç eder.

Hırsızlar çoğalır. Kış yumuşak ve uzun olur.

Yılın başında doğan çocuk erken konuşur ve kendini beğenmiş olur. Ortasında doğan yalancı olur. Sonunda doğan uysal ve istekli olur.

Türk lehçelerine göre Tonguz adının okunuşu: ekseri Türk kavimleri arasında tonguz kullanılır. Orhon ve Mani-Uygur metinlerinde lağzın veya algazın olarak geçer. Bulgarcası dochs’dur. Abdülkadir İnan, Kırgızlarda şahıs adı olarak kullanıldığını belirtir. Tonguz adında bir kavim de bulunur.

Ayrıca Domuz yılında doğanlar kara geyik olduğunu söyler. İt ve Domuz haricinde diğer hayvanların adının gizlenmediği belirtilir.

Miladi Takvime göre karşılık geldiği yıllar: 1911-1923-1935-1947-1959-1971-1983-1995-2007-2019-2031-2043

Oniki hayvanlı takvimle ilgili eski kaynaklardan biri olan Tevarihk-i Khamse’de ifade edildiğine göre Kazak adetine göre bir insan doğduğu yılı temsil eden hayvanı öldürmez (6)

Osman Turan ayrıca Türkmenlerin destani tarihi olan “Şecere-i Terakkime” nin de hayvan yılları ile tarihli olduğunu belirtir. Bazin de Türkiye Türkleri arasında hayvan simgeli takvimin yalnızca Azerbaycan ve İran halklarıyla teması olan Alevilerde görülebileceğini belirtir.

Chavannes oniki hayvanlı takvimin Türklere ait olabileceğinin iki önemli işaretinden birinin “dört unsur” diğerinin ise 12 yıllık döngüye sahip doğu yönünün temsilcisi Müşteri (Jüpiter) gezegeni olduğunu ileri sürer. Hamilton da Chavannes’in bu tespitini teyit eder. Çünkü Kök (Gök) Türklerin Kök (Gök) Tengrisi Jüpiter ile özdeştir.

Kaşgari oniki hayvanlı takvimin başlangıç tarihii olarak Nevruz (yeni gün) yani 21 Mart tarihini vermektedir. Nevruz, Türklerin Ergenekon’dan çıkışı açısından büyük önem taşır ancak diğer araştırmacıların belirttiğine göre bu tarih Türklerin yeni yılı kutladıkları tarih değildir.

Türklerin yeni yılı kutladıkları yani oniki hayvanlı takvimin başlangıcı 4 Şubat olarak tespit edilmektedir. Eski takvim usulünde Kameri (Ay’a göre) yıl, Şemsi (Güneş’e göre) yıla bağlanırken ay yılı her yıl on küsur gün geri kaldığından güneş yılının başı olarak tayin edilen gün hem kameri hem şemsi yılın ilk günüdür.

Osman Turan’ın ifadesiyle;

“Mesela 4 Şubat şemsi yılbaşı ise kameri yılın ikinci yılı ilk günü 24 İkincikanun, üçüncü yıl 14 İkincikanun, dördüncü yıl 4 İkincikanuna rastlar. 3 yılda açık kalan bir on üçüncü ayla kebise edilince tekrar ay yılı başı 4 Şubat’a getirilmiş olur. Binaenaleyh bizim vesikalarımızda kullanılan ve hakiki Türk yılı olan ay yılı başı, her üç yıl nihayetinde sabit kalmak üzere, İkincikanun-Şubat arasında değişir.”

Sonuç olarak;

Eski Türklerde yılbaşı tarihinin günümüzde miladi takvime göre kutladığımız 31 Ocak tarihinden farklıdır. Bazı kaynaklarda belirtilen 21 Mart Nevruz Bayramı eski Türklerde ritüellerle kutlanmakla birlikte yılbaşı olarak kabul edilmez.

Eski Türklerin dört unsur ve dört yön ilkesi gereği dört mevsimi de ayrı ritüellerle kutladığını eski kayıtlar ortaya koyuyor ancak Türklerin kutladığı yılbaşı ne 31 Ocak (Oğlak burcu) ne de 21 Mart (Koç) burcu ile başlıyor.

Tahmin edilemez bir şekilde “4 veya 5 Şubat” gibi yani “Kova burcu” ile başlıyor. Atalarımızın yeni yıl tespiti bence de çok isabetli çünkü yeni yıl yenilenmenin ve değişimin temsilcisi Kova burcu enerjileri ile gayet güzel eşleşmektedir…

Oniki hayvanlı Çin takvimine göre 29 Ocak 2025 tarihinde başlayan "Yılan Yılı" 16 Şubat 2026 tarihinde sona erecek. 

Yılan yılı tüm insanlığa kutlu olsun...

Dipnot:

(1) Bu üç eserden ikisi Kaşgarlı Mahmud- Divan-ü Lügat it Türk ve Erzurumlu İbrahim Hakkı Hz’nin Marifetnamesi kütüphanemde mevcut olduğundan bizzat tarafımdan araştırılıp okura sunulmuştur. Sadece Mehmed Abdullah Yezdi’nin “Tuhfet ül Müneccimin” adlı eseri kütüphanemde mevcut olmadığından, Osman Turan’ın “Oniki Hayvanlı Türk Takvimi” adlı eserine sadık kalınarak aktarılmıştır.

(2) Bars yılı için Samoiloviç’ den aktarılan.

(3)  Yond yılı için Afet İnan’dan aktarılan.

(4) Maymun yılı için Samoiloviç’ten aktarılan

(5) İt yılı için Tevarih-i Hamse’den aktarılan

(6) Osman Turan- Oniki Hayvanlı Türk Takvimi

Kaynakça;

1) Kaşgarlı Mahmud- Divanü Lügat- İt Türk

2) Erzurumlu İbrahim hakkı Hz- Marifetname

3) Edourda Chavannes- On İki Hayvanlı Türk Takvimi

4) Osman Turan- Oniki Hayvanlı Türk Takvimi,

5) Emel Esin- Türk Kozmolojisine Giriş

6) Sencer Divitçioğlu- Kök Türkler (Kut ,Küç, Ülüg)