Eski Türklerin kullandığı “Oniki Hayvanlı Takvimi” iki bölüm halinde yayınladıktan sonra şimdi de kendilerini Hunların önemli bir kolu kabul eden "Nart Karaçaylar" boyunun kullandığı takvimi sizlerle paylaşacağız.

Nart sözcüğünün Türkçemizdeki tam karşılığı “Alp” demektir yani yiğit, cesur, mert ve kahraman anlamları taşımaktadır. Dolayısıyla Nart-Karaçaylılar, Hun Türkü olmaktan büyük bir gurur duyarlar.

Sofi Tram Semen, ataları olarak büyük bir saygı duydukları Hunlar için Gobi çölünün vahşi doğasını yenebilen ve yaşanacak hale sokan ilk topluluk Hunlardır der ve ekler;

Hunların “Gökten Gelen Gururlular”, “Uçan Atlılar” unvanı ve Batının akıl sır erdiremediği üstün “ahlak” anlayışı boşuna değildir…

Nart-Karaçay takvim sisteminde aylar 12 bölüme değil 36 bölüme ayrılır. Aynı şekilde Zodyak’ı da 12 bölüme değil 36 bölüme ayırırlar. Klasik astrolojide her burcu kendi içinde üç bölüme ayıran “dekant” lar, Nart-Karaçay astrolojisinde birbirinden bağımsız 36 burç olarak yer alır. Dolayısıyla takvim sistemi Zodyak sistemiyle senkronize çalışır (1)

Nart- Karaçayların kullandıkları takvimde geçen ay adları her ne kadar yaşadıkları coğrafya ve bozkır ruhuyla yakından bağlantılıysa da temel kaynağı yine gökyüzü olup gök cisimlerinin hareketlerine göre belirlenmiştir (2)

Şimdi Nart-Karaçay boyunun kullandığı takvimi inceleyelim;

Nart-Karaçaylar’ın Eski Takvimi

Ay Adı:                                                                   Tarihi:

Ayuznu (Nauruz/Nevruz)                                          21 Mart-31 Mart  (3)

Toturnu                                                                   01 Nisan- 10 Nisan

Hıçıuman                                                                 11 Nisan- 20 Nisan

Hıçauman                                                                21 Nisan- 30 Nisan

Gürüldeyük                                                              01 Mayıs- 10 Mayıs

Nikkol                                                                      11 Mayıs- 21 Mayıs

Lukkur                                                                     22 Mayıs- 31 Mayıs

Lukkol                                                                      01 Haziran- 10 Haziran

Rukkul                                                                      11 Haziran- 21 Haziran

Eliya                                                                         22 Haziran- 30 Haziran

Küz allı                                                                      01 Temmuz- 11Temmuz

Badratık                                                                    12 Temmuz- 22 Temmuz

Kırkar                                                                        23 Temmuz- 31 Temmuz

Taldırık                                                                      01 Ağustos- 12 Ağustos

Dommay (Aymuş ayı)                                                 13 Ağustos-23 Ağustos

Kırkauz                                                                      24 Ağustos- 01 Eylül

Küz                                                                            02 Eylül- 13 Eylül

Arğışlık                                                                       14 Eylül- 23 Eylül

Etıyık                                                                          24 Eylül- 03 Ekim

Çıklı                                                                            04 Ekim- 12 Ekim

Cırmı                                                                           13 Ekim- 23 Ekim

Abıstol                                                                         24 Ekim- 01 Kasım

Amıstol                                                                        02 Kasım-12 Kasım

Sınarık                                                                         13 Kasım-22 Kasım

Endreyik                                                                       23 Kasım- 02 Aralık

Kıraulu                                                                         03 Aralık- 12 Aralık

İyirik                                                                            13 Aralık- 21 Aralık

Sümmekli                                                                     22 Aralık- 01 Ocak

Başil                                                                             02 Ocak- 12 Ocak

Kıyamut                                                                        13 Ocak- 20 Ocak

Çille                                                                              21 Ocak- 01 Şubat

Baldıracüz                                                                     02 Şubat- 10 Şubat

Bayhın                                                                          11 Şubat- 18 Şubat

Sanarık                                                                         19 Şubat- 28-29 Şubat

Cabalak                                                                         01 Mart- 09 Mart

Cankoz                                                                          10 Mart- 20 Mart

Nart-Karaçayların eski takvimini oluşturan ay adlarına dair Sofi Tram Semen’in verdiği bilgiler eşliğinde ayları yorumlamaya çalışalım;

Ayuznu (Nauruz-21 Mart-31 Mart) ; Nart-Karaçayların eski takvimi ilkbahar ekinoksu ile başlıyor. Eski halk deyimiyle “uznu açıldığı ay” muhtemelen doğanın yeşerip canlandığı, yeniden hayat bulduğu zaman dilimini temsil ediyor.

Toturnu (1 Nisan-10 Nisan): Nart-Karaçay Türkçesinde bu sözcük “enerji” anlamına geliyor. Muhtemelen kış boyunca tüm canlılarda içe doğru bükülen yaşam enerjilerinin dışa dönerek çevreye yayılmasını ifade ediyor.

Hıçıuman (11 Nisan-20 Nisan): Nart Karaçay Türkçesinde bu sözcük “hoş ay” anlamına geliyor. Toprağın bellenerek tohumların toprağa ekildiği zamana işaret ediyor (4)

Bu tarihler astroloji de “Koç burcu” devresine karşılık geliyor.

Hıçauman (21 Nisan-30 Nisan): tarla sürümün bittiği, ekilen tohumların uç vermeye başladığı bu  aya “tembel ay” yakıştırması yapılmış. Nart-Karaçaylar depresyona girene de “Hıçaman” yani kendini tembelliğe verme anlamı yüklemişler.

Güldürük (1 Mayıs-10 Mayıs): Mayıs ayının gök gürültüsü ve yağmurlarını ifade eden bu sözcük Türkiye Türkçesinde “gürültülü” anlamına gelir.

Nikkol (11 Mayıs-21 Mayıs): Sofi Tram Semen bu ayın manasının şimdiki kuşaklar için karanlıkta kaldığını belirtmektedir.

Bu tarihler astrolojide “Boğa burcu” devresine karşılık geliyor.

Lukkur (22 Mayıs-31 Mayıs): kelime anlamı “filiz” demektir. Tarlaların filizlendiği ve “Erirey” şarkısını söyleyerek, olgunlaşan ekinleri kara öküzle biçtikleri, ürün demetlerini harmana dizdikleri ve boza içtikleri dönemdir.

Lukkol (1 Haziran-10 Haziran): Sofi Tram Semer bu adının anlamının kendi kuşaklarına kadar korunamadığı için bilinmediğini belirtmekte.

Rukkul (11 Haziran-21 Haziran): Tarla işlerinin bittiği, hayvanların yayla otlağında bulunduğu sıcak günlere karşılık geldiği için insanların rehavete kapılıp bir şey yapmak istemeyen bir ruh haline büründüğü miskin ayı belirtiyor.

Bu tarihler astrolojide “İkizler burcu” devresine karşılık geliyor.

Eliya (22 Haziran-30 Haziran): bu ay adını Nart-Karaçay mitolojisinde yağmur, kar, buz, bulut, gök, gök gürültüsü, şimşek, gök kuşağı gibi doğa unsurlarını temsil eden tanrıçadan almıştır (5)

Küz allı (1Temmuz-11 Temmuz): yazın en sıcak zamanına verilen addır. Küz (Güz) öncesine atıfta bulunulur.

Badratık (12 Temmuz-22 Temmuz): Nart-Karaçay Türkçesinde “genişçe açılmış parlak gözler” anlamına geliyor. Güneşin sıcak ve parlak haline atıfta bulunmak için bu adı vermiş.

Bu tarihler astrolojide “Yengeç burcu” devresine karşılık geliyor.

Kırkar (23 Temmuz- 31 Temmuz): Eski Nart-Karaçay Türkçesinde bu söz kırıcı, bölücü, sınırlayıcı gibi anlamlar taşıyor. Temmuz ayı için niye böyle bir betimleme yapmışlar belirsiz. Belki sıcakların insanın iş gücünü kırması nedeniyle bu adı uygun görmüş olabilirler.

Taldırık (1 Ağustos-12 Ağustos): Eski Nart-Karaçay Türkçesinde bu sözcük “yorucu” olarak geçer. Bu adın da yine sıcaklarla bir bağlantısı bulunabilir.

Dommay /Aymuş ayı (13 Ağustos-23 Ağustos): Dommay vahşi mandalara verilen bir addır. Aymuş ise Nart mitolojisinde hayvanların ve canavarların iyesidir (teyri) (6)

Bu tarihler astrolojide “Aslan burcu” devresine karşılık geliyor.

Kırkauz (24 Ağustos- 31 Ağustos): Türkiye Türkçesine çevirecek olursak “kırk” sözcüğü “kırk” anlamı taşır. “auz” sözcüğü de “ağız” aynı zamanda “başlangıç” anlamı taşır. Sözcükleri birleştirdiğimizde “kırk ağız” veya “kırklar başlangıcı” gibi bir anlam ortaya çıksa da tam olarak ne ifade ettiği biraz karanlıkta kalmıştır.

Küz (2 Eylül-13 Eylül): güz mevsimine hazırlıkların başladığı yazın en sıcak zamanını işaret ediyor. Eylül bir geçiş ayı olduğundan yazın son demleri kast edilmiş olabilir.

Arğışlık (14 Eylül-23 Eylül): Nart-Karaçay Türkçesinde kışın yakmak için toplanan ağaç dallarının kesilmeden önceki adına “arğışık”, kesildikten sonraki adına ise “otun” denir. Dolayısıyla yılın bu zamanına “kış yakacağı toplama” vakti adı verilir.

Bu tarihler astrolojide “Başak burcu” devresine karşılık geliyor.

Etıyık (24 Eylül-3 Ekim): Türkiye Türkçesine “etli hafta” olarak çevrilir. Tam olarak neyi ifade ettiği belirtilmese zamanlama olarak sonbahar ekinoksuna karşılık geliyor.

Çıklı (4 Ekim- 12 Ekim): bu ayın anlamı “çiyli” demektir. Muhtemelen çiğin yoğunlaştığı ay olduğundan bu adı almış olabilir.

Cırmı (13 Ekim- 23 Ekim): Nart- Karaçay Türkçesinde “yıpranan, yakılan, rengi solan” gibi anlamlar taşır yani renksiz, solgun ay ifadesiyle muhtemelen son bahara atıfta bulunuluyor.

Bu tarihler astrolojide “Terazi burcu” devresine karşılık geliyor.

Abıstol (24 Ekim-1 Kasım): adını Nart efsanelerinden alan bir aydır. Atalarımız mevsimin bu renksiz zamanını geceleri şarkı, dans ve masallarla renklendirmeyi sevdiklerinden bu adı yakıştırmış olabilirler zira koyu karanlığın yaşandığı dönemdir.

Amıstol (2 Kasım-12 Kasım): bu ad günümüz Nart-Karaçay Türklerince de tam olarak açıklanamamaktadır. Bir önceki ayda da geçen “tol” sözcüğü bol bol gibi bir anlam ihtiva etse de “amıs” sözcüğü asırlar öncesinde gömülü kaldığından tam olarak açıklığa kavuşturulamamaktadır.

Sınarık (13 Kasım-22 Kasım): kelime anlamı “yol” demektir. Burada mecazen kastedilen “dönemeçli yol” dur. Dolayısıyla Sınarık ay zamanın artık kışa dönmeye hazırlandığı mevsim kavşağını işaret ediyor olabilir.

Bu tarihler astrolojide “Akrep burcu” devresine karşılık geliyor.

Endreyik (23 Kasım- 2 Aralık): soğukların kuvvetlendiği, yeşilliklerin donduğu, dağların tepelerine kar düştüğü ve otlakların kullanılmaz hale geldiği, vahşi hayvanların tepelerden aşağılara indiği zaman dilimine bu ad verilmiştir.

Kıraulu (3 Aralık-12 Aralık): Sofi Tram Semen’in kitabında “kırçlı” diye çevrilmiş ancak Türkçede böyle bir sözcük bulunmamaktadır. Muhtemelen kırçıllı ay yani siyah ile beyazın karıştığı, alacalı demek olabilir.

İyirik (13 Aralık-21 Aralık): Nart-Karaçay Türkçesinde dayanılmaz soğuklara verilen addır. Türkiye Türkçesine “insanın iliğine işleyen soğuk” olarak çevrilebilir. Ocak başına toplanıldığı, ateşin harlı yandığı dönemdir.

Bu tarihler astrolojide “Yay burcu” devresine karşılık geliyor.

Sümmeli (22 Aralık-1 Ocak): Saçaktan sarkan buz olarak günümüz Türkçesine çevrilebilir. Her şeyin donmaya başladığı, doğanın ıssızlaştığı aydır.

Başil (2 Ocak-12 Ocak): günümüz Türkçesine duman veya sis başlangıcı olarak çevrilebilir. Aynı zamanda bacaların yoğun bir şekilde tüttüğü için her yanı dumanın sardığı aydır.

Kıyamut (13 Ocak-20 Ocak): Kışın zehir zemberek soğuklarına verilen addır. Hayvanlarının inine insanların evine kapandığı zamandır. Türkiye Türkçesinde “kıyamet” anlamına gelir.

Bu tarihler astrolojide “Oğlak burcu” devresine karşılık geliyor.

Çille (21 Ocak-1 Şubat): Nart-Karaçay Türkçesinde sözcüğün yalın hali “ipek” demektir. Bu aya ipek denmesinin Çin ipeği ile bağlantısı vardır zira yılın bu zamanında Kafkasya’da ipek yetiştiricileri ipekçi kelebekleri hazırladığından yoğun bir faaliyet dönemine karşılık gelir.

Baldracüz (2 Şubat-10 Şubat): Sofi Tram Semen bu sözün tam bir karşılığının bulunmadığını söylüyor ve ekliyor bu ay ilkbaharın uzakta olmadığını müjdeler. Bir anlamda kışın kalbinde bahar saklıdır…

Bayhın (11 Şubat-18 Şubat): bu sözcüğün anlamı temelsiz, direksiz, güçsüz olarak çevrilmiş. Belki de 12 ay içinde en kısa ama en yaman ay olması sebebiyledir.

Bu tarihler astrolojide “Kova burcu” devresine karşılık geliyor.

Sanarık (19 Şubat-28/29 Şubat): kelime anlamı “sayılı zaman” demektir. Diğer bir deyişle bahara sayılı zaman kaldı anlamına gelmektedir.  

Cabalak (1 Mart-9 Mart): kelime anlamı “lapa lapa yağan kar” demektir. Türkiye Türkçesinde tam anlamıyla "Mart kapıdan baktırır, kazma kürek yaktırır” sözüne karşılık gelir.

Cankoz (10 Mart-20 Mart): kelime anlamı “kardelen çiçeği” demektir. Kardelenlerin torağı delip baş göstermesi yaklaşan ilkbaharı müjdeler.

Bu tarihler astrolojide “Balık burcu” devresine karşılık geliyor.

Eski Türkler komşuları Çinliler gibi yazılı kayıt tutmadıklarından genellikle bilgileri ezber yoluyla kuşaktan kuşağa aktarmışlar. Sofi Tram Semen, Hunların her tür tarihi ve kültürel bilgiyi sözle makamı birleştirerek “şarkı-efsane” tarzında halkın hafızasına yerleştirmeyi başardıklarını belirtir.

Nart-Karaçay Türkleri Kafkas Türkleri olduğundan onların gelenek ve görenekleri bolca ata sözü, mesel ve şakalar içermektedir. Hemen her olayı ya bir atasözü ya bir mesel ya da şakalarla karışık teatral bir şekilde aktarmaktadırlar;

“Canmagan carıtmaz= Yanmayan aydınlatamaz”

Sofi Tram Semen ekler;

“Bölünen halk yok” olur. Rus çarlığının kanlı sindirme eyleminden sonra farklı bölgelere dağılan Türk toplulukları “milli beleklerini” yitirmemek için kültürlerini sözlü deyişlerle nesilden nesle aktarmaya gayret etmişlerdir.

Dipnot.

(1) Eski Türk astrolojisini anlatırken dekantlar konusuna yeniden döneceğiz.

(2) Eski Türk Takvimi, Sofi Tram Semen’in, “Eski Türk Astrolojisi” adlı kitabından alınmıştır.

(3) Sanıldığı gibi Nevruz sadece İran veya Kürt kültürüne özgü bir gün değildir. Eski Türklerin takviminde yer bulacak ve bayram olarak kutlanacak kadar bize yakındır. Hatta Türklerin Ergenekon’dan çıkışını simgelediğinden öz be öz kültürümüzün ayrılmaz bir parçasıdır.

(4) Bu tarihler Tropikal Zodyak’a göre Koç burcuna karşılık gelse de takımyıldızları esas alan Sideral Zodyak’a göre nevruz tarihi 14 Nisan (Güneşin o yılki dönüşüne bağlı olarak bir gün öncesi veya sonrası olabilir) denk gelir. Bu genellikle araştırmacıların da astrolojik bilgilerle karşılaştıklarında kafalarını karıştıran bir husustur.

(5) Nart-Karaçayların mitolojisinde Eliya, Tanrıya yardımcı güçler olarak geçen yarı tanrı yani “Teyri” olarak yer alır.

(6) Aymuş; Nart-Karaçay mitolojisinde evcil hayvanların hamisi olarak geçmekte yani yarı teyri olarak tanımlanmaktadır.

Kaynakça:

1) Sofi Tram Semen- Eski Türk Astrolojisi

2) Sofi Tram Semen- Nart Boyu Türkleri Hun -Karaçaylıların Mitolojisi

3) Sofi Tram Semen- Atalarımız Hunlar