Güneş Tanrısı Helios
Güneş tanrısı Helios, Titanların soyundan gelen Hyperion ve Theia'nın oğludur. Helios'un kardeşleri Şafak Tanrıçası Eos ile Ay Tanrıçası Selene'dir. Hesoidos, Tanrıların Doğuşu adlı eserinde bu üçlüyü bize şöyle tanıtır;
"Theia Güneş'i doğurdu
Ardından da Ay ve Şafak tanrıçası geldi
Dünyadaki insanlar, gökyüzündeki tanrılar için parıldayıp dururlar"
Helios, Okeanos ve Thetis'in kızı Perseis ile evlenir. Bu evlilikten büyücü Kirke, Kolkhis kralı Aietes, Minos'un karısı Pasiphae ile Medeia tarafından öldürülen Perseus gibi özel güçleri olan çocuklar doğar. Batı ucundaki Aia adasında yaşayan büyücü Kirke buraya yolu düşenleri hayvana dönüştürmekle ünlüdür. Adı en çok Homeros'un Odysseus destanında geçer. Pasiphae ise Poseidon'un Girit adasına bağışladığı görkemli bir boğaya çılgınca tutulduğundan bir hile yapıp boğayla birleşir. Bu birleşmeden boğa başlı ve insan bedenli, adı Minotaurus olan bir erkek çocuk doğar. Helios, Rodos adasına adını veren deniz perisi Rhode'ye aşık olur ve ondan Helios oğulları doğar. Helios kültünün en kuvvetli olduğu yer Helios'un heykelinin de bulunduğu Rodos Adasıdır. Helios'un gök bilimci oğulları adayı yönetir (1) Helios'un Klymene ile olan ilişkisinden ise Helios kızları ve en bahtsız oğlu Phaethon doğar. Helios soyundan gelenlere "Güneş soylular" denir.
Tablo 8; Helios soyu (Azra Erhat/Mitoloji Sözlüğü)
Mitolojik öyküsünde Helios'un güçlü ve yakışıklı bir delikanlı olduğu dile getirilir. Sakalsız ve bıyıksız, temiz, parlak bir yüzü ve Güneş ışınları gibi parlak altın saçları vardır. Çoğunlukla başının üstünde güneş halesi ile taçlanmış olarak tasvir edilir. Helios yeryüzünde yaşamın kaynağı olan Güneş olarak görülür. Gaia (yer) ve Uronos (gök) birbirinden ayrılmadan önce gökyüzü güneşsiz ve yağmursuzdur. Güneş'in ilk kez gökyüzünde parlaması Uronos'un hadım edilmesinden sonra mümkün olmuştur. Bu nedenle Güneş ve yağmur yeryüzünde canlılığın ortaya çıkmasını sağlayan temel kaynaklar olarak saygı görür. Helios çok hızlı ve ateş saçan 4 atın (Pyrois- Aeos- Aethon- Phlegon) çektiği arabasıyla her sabah kardeşi Şafak tanrıçasının işaretiyle doğudan başladığı yolculuğunu batıda tamamlayıp Okeanos nehrine dalar. Mevsim tanrıçaları (Horai) nehirde atları yıkayıp otlattıktan sonra ertesi gün Helios ve atları dinlenmiş olarak aynı yolu tekrarlar. Helios'un kıvılcım yeleli atlarına Yunanca "Hippoi Helioi" Latince "Equi Solis" denir. Helios, Okeanos nehrinin doğu kıyısındaki altın sarayında yaşar.
Bazı mitolojik kaynaklarda Helios ile Apollon özdeşleştirilir. Çoğunlukla ikisinin birden Güneş tanrısı olarak gösterilmesi karışıklığa yol açar. Oysa Apollon bir Olympos'lu tanrı olduğundan birincil öneme sahiptir (2) Helios ise Titan soyundan olduğu için ikincil öneme sahiptir. Güneş ve Ay gibi ışık ilahları daha çok Helenleşmemiş kültürlerde büyük bir önem taşırken, Yunan mitolojisinde minör tanrılar olarak geçer. Helios'un Roma mitolojisindeki adı Sol'dur. Güneş sembolü ile bağlantılı olarak Helios ve Apollon dışında Mitras da gösterilir. Mitras ve Helios bazen ayrı ve eşit değerde gösterilirken çoğunlukla Mitras Sol İnvictus yani "Fethedilmez Güneş" ünvanı ile Helios'tan üstün bir konuma çekilir. Mitras kültünde Mitras'a bütün uzayı kontrol eden bir kozmokrator (kosmokrator) yani uzay egemeni sıfatı atfedilir. Franz Cumont'a göre Güneş'e bir tanrı olarak tapma, Güneş'in astronomik özellikleri ve yeryüzü üzerindeki hayati etkileri öğrenildikçe artmıştır. Sofokles Güneş'i "tanrıları doğuran" ve "tüm canlıların babası" olarak tanımlarken, Stoacı filozof Kleantes ise "uzayı yöneten kanun" olarak tanımlar. Kleantes'in görüşlerini ise Çiçero şöyle özetler;
"Güneş... bütün ışıkların tanrısı,yöneticisi ve egemenidir, evrenin aklı ve yol göstericisidir." (4)
Pilini ise Güneş'in kozmokrator niteliğini şu şekilde dile getirir;
"Güneş her şeyin ortasında hareket eder, o en büyük ve en güçlü olandır. O, yalnız ülkelerin ve mevsimlerin değil, yıldızların ve gökyüzünün bile egemenidir."
Tarihsel süreçte Güneş'i simgeleyen Helios'un önemi giderek azalarak, Homeros'un Odysseia destanında bile yardımcı bir tanrı konumuna düşmüştür. Helios'un adının geçtiği en ünlü öykü oğlu Phaethon ile ilgilidir. Helios'un bahtsız oğlu Phaethon babasının arabasıyla gökte gezintiye çıktığı bir gün ateşli atları dizginleyemez ve tutuşarak dünyaya düşer. Sebep olduğu büyük yangının verdiği zarara çok kızan Zeus delikanlıyı yıldırımlarla küle çevirir (5)
Derler ki Helios gökyüzünde parladığında yeryüzünde ne varsa açığa çıkar ve onun gözünden hiç bir şey kaçmazmış. Ancak yeryüzündeki hiç bir canlı ona bakamazmış. O, dünyanın gözü olarak kabul edilir, her şeyi gördüğüne ve körlerin de gözünü açtığına inanılırmış. Hatta Aphrodite ile Ares herkesten gizlice buluşup sevişirken bir tek Helios'un gözüne yakalanmış. Ayrıca Güneş'in önemli bir elementi olan Helyum'un adı da Heliost'an gelmektedir.
Dip notlar;
(1) Hipparkus gibi önemli astronom ve astrolog ayrıca büyük Stoacı bilgin ve astrolog Posidonyus'ta Rodos' ta yaşayan tarihte iz bırakan kişilerdir.
(2) Kökeni Anadolu topraklarına dayanan Apollon'un, Yunanlı olması kadar Güneş tanrısı olması da tartışmalıdır. Bir sonraki mitoloji bölümde Apollon detaylı incelenecektir.
(3) Farklı mitolojilerde Güneş tanrısı farklı adlarla karşımıza çıkar; Eski Mısırda Ra ve Horus gibi, İskandinavya mitolojisinde Sunna gibi, Eski Türk ve Japon mitolojilerinde de Güneş'e büyük önem atfedilir. Japonya'nın bayrağında bile Güneş sembolü yer alır.
(4) Çiçero'nun Skipio'nun Rüyası adlı eserinden.
(5) Phaethon'un öyküsü ayrı bir yazıda anlatılacaktır...
Kaynakça;
1) Azra Erhat - Mitoloji Sözlüğü
2) Hesoidos - Tanrıların Doğuşu
3) Davıd Ulansey- Mitras Gizlerin Kökeni
4) Şefik Can- Klasik Yunan Mitolojisi
5) Roza Agızza - Antik Yunan'da Mitoloji.
Yorum Yazın